Praktyczny wymiar naruszeń konwencyjnych w procesie zmian polskiego wymiaru sprawiedliwości – przegląd spraw czynnych i zakończonych w ETPCz
Czynne sprawy przeciwko Polsce w ETPCz
Uwagi ogólne
Obecnie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka zarejestrowano już 38 skarg przeciwko Polsce, wniesionych w latach 2018–2021, dotyczących różnych aspektów reorganizacji polskiego sądownictwa, z czego 22 sprawy zakomunikowane zostały polskiemu rządowi6.
W większości przypadków (łącznie 20) skargi te dotyczą albo kwestii, czy nowo utworzone izby Sądu Najwyższego, w szczególności Izby Dyscyplinarnej, posiadają atrybuty wymagane od „sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 § 1 Konwencji, albo kwestii związanych z właściwością Izby Dyscyplinarnej w postępowaniach dyscyplinarnych dotyczących sędziów, prokuratorów i przedstawicieli zawodów prawniczych. Duża część skarg podnosi analogiczny zarzut wobec Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przy Sądzie Najwyższym, wskazując, że nie jest ona „sądem ustanowionym ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. Ten zarzut pojawia się także w kontekście skarg sędziów na procedury awansowe z udziałem neo-KRS i brak efektywnego środka odwoławczego w związku z tym, że ustawa przewiduje odwołanie od uchwał KRS właśnie do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przy Sądzie Najwyższym. Niektóre sprawy dotyczą z kolei zarzutów, że składy orzekające, w tym sędziowie sądów powszechnych powołani przez Prezydenta RP na podstawie rekomendacji neo-KRS, w składzie na mocy ustawy nowelizującej z 2017 r., nie spełniają wymogów „sądu ustanowionego ustawą”.
IUSTITIA jako amicus curiae przed ETPCz w sprawach czynnych
Przed ETPCz zawisły również dwie skargi dotyczące przedterminowego zakończenia kadencji sędziowskich członków „starej” KRS na podstawie ustawy zmieniającej z 2017 r. oraz podnoszące zarzut naruszenia art. 6 § 1 Konwencji z powodu braku dostępu do sądu w celu zakwestionowania ich odwołania ze „starej” KRS, z naruszeniem art. 6 Konwencji. Jedna z tych spraw – Grzęda przeciwko Polsce (nr 43572/18) – jest obecnie rozpoznawana przez Wielką Izbą Trybunału. Druga zaś – Żurek przeciwko Polsce (nr 39650/18), nie tylko podnosi tożsamy ze sprawą Grzęda przeciwko Polsce zarzut, a dodatkowo podnosi także kwestię związaną z naruszeniem prawa do życia prywatnego sędziego Waldemara Żurka w zakresie, w jakim organy publiczne podjęły wobec niego działania represyjne.
Zarówno w sprawie W. Żurka przeciwko Polsce, jak i w sprawie Grzęda przeciwko Polsce IUSTITIA jest obecna jako amicus curiae, szeroko odnosząc się do nieprawidłowości związanych ze skróceniem konstytucyjnej kadencji członków KRS, jak i do kwestii związanych z samym ustrojem Krajowej Rady Sądownictwa pod rządami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw7. Stowarzyszenie punkt po punkcie rozprawia się w swym stanowisku z uchybieniami systemowymi w obecnym sposobie powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa i funkcjonowania tego gremium, akcentując przy tym, że wady te w sposób znaczący wpływają na prawidłowość procesu nominacyjnego sędziów. Wysłuchania stron przed 17-osobową Wielką Izbą Trybunału odbyły się 19.5.2021 r.8. Teraz wszyscy czekamy na wyrok, zdając sobie sprawę z tego, że jego treść może stać się jednym z koronnych argumentów przy ocenie prawidłowości bądź braku prawidłowości powołań sędziów z udziałem tego organu. Mając na uwadze ilość zagadnień prawnych i faktycznych pojawiających się w grupie spraw dotyczących polskiego wymiaru sprawiedliwości, Trybunał wskazywał już przecież wcześniej, że jego zadaniem w niniejszej sprawie nie jest rozpatrywanie zasadności reorganizacji polskiego sądownictwa jako całości, lecz ocena okoliczności istotnych dla procesu powoływania sędziów sądów powszechnych i sędziów Sądu Najwyższego, w tym do Izby Dyscyplinarnej czy Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego po wejściu w życie ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym9 i zmian do ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa.
W ramach zakomunikowanych rządowi polskiemu spraw dotyczących ukształtowania polskiego systemu sądownictwa po tzw. reformach wymiaru sprawiedliwości mamy obecnie – oprócz spraw Grzęda przeciwko Polsce i Żurek przeciwko Polsce – jeszcze 4 dalsze sprawy, w których IUSTITIA działa jako przyjaciel sądu. W sprawach tych Stowarzyszenie miało już możliwość zaprezentowania opinii związanych z przedmiotem poszczególnych skarg. Te sprawy to:
1) Aleksander Przysiężniak, Krzysztof Hejosz i in. przeciwko Polsce (skargi nr 62765/14, 62769/14, 62772/14 i 11708/18);
2) Advance Pharma Spółka z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 1469/20);
3) Tuleya przeciwko Polsce (skarga nr 21181/19) i
4) Kiełb przeciwko Polsce (skarga nr 28061/17).
W pięciu kolejnych sprawach: Juszczyszyn przeciwko Polsce (skarga nr 35599/20), Biliński przeciwko Polsce (skarga nr 13278/20), Brodowiak/Dżus przeciwko Polsce (skarga nr 28122/20 and 48599/20), Pionka przeciwko Polsce (skarga nr 26004/20) i Tuleya2 przeciwko Polsce (skarga nr 51751/20) – IUSTITIA wciąż czeka na decyzję Prezesa Izby co do tego, czy może włączyć się jako przyjaciel sądu i zaprezentować uwagi, które mają wesprzeć argumenty Skarżących co do naruszenia przepisów Konwencji. Nota bene Trybunał zdecydował, że wszystkie obecne i przyszłe wnioski dotyczące skarg związanych z różnymi aspektami reformy wymiaru sprawiedliwości w Polsce powinny mieć pierwszeństwo (kategoria I).