Praktyczny wymiar naruszeń konwencyjnych w procesie zmian polskiego wymiaru sprawiedliwości – przegląd spraw czynnych i zakończonych w ETPCz

Sprawy zakomunikowane Polsce przez ETPC z 30.4.2021 r.

30.4.2021 r. ETPCz zakomunikował Polsce jednocześnie cztery sprawy: Brodowiak i Dżus przeciwko Polsce (skargi nr 28122/20 i 48599/20), Biliński przeciwko Polsce (skarga nr 13278/20), Pionka przeciwko Polsce (skarga nr 26004/20) oraz Juszczyszyn przeciwko Polsce (skarga nr 35599/20) i zażądał od rządu przedstawienia uwag.

Sprawy Brodowiak i Dżus przeciwko Polsce dotyczą postępowań sądowych: z tytułu zabezpieczenia cywilnego w sprawie B. Brodowiak oraz postępowania karnego w sprawie M. Dżusa. W każdej z tych spraw w składzie odwoławczym sądu rozpoznającego sprawę każdego ze skarżących zasiadał sędzia (odpowiednio B.T. i J.W.) powołany na podstawie rekomendacji nowej KRS. Powołując się na art. 6 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) EKPCz, skarżący wskazują, że ich sprawy nie zostały rozpatrzone przez „niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony przez prawo”.

W sprawie Biliński przeciwko Polsce skarga zbudowana jest wokół przeniesienia sędziego do innego wydziału bez jego zgody, bez możliwości zaskarżenia takiej decyzji. Skarżący Łukasz Biliński, powołany został na Sędziego Sądu Rejonowego Warszawa-Śródmieście w Warszawie i w sądzie tym orzekał w wydziale wykroczeń. Tam zajmował się wieloma sprawami związanymi z wolnością wypowiedzi i innymi prawami obywatelskimi. Część z tych orzeczeń została odebrana jako niekorzystna dla rządu, a Skarżący został skrytykowany przez polityków partii rządzącej. W pewnym momencie, pod pretekstem likwidacji wydziału wykroczeń, Skarżący decyzją prezesa sądu został przeniesiony do III Wydziału Rodzin i Nieletnich. Uczyniono to bez zgody sędziego i bez uzyskania opinii kolegium Sądu Okręgowego. Ł. Biliński odwołał się od tej decyzji i decyzja ta została uchylona, jednak w kolejno wydawanych decyzjach, Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie w piśmie skierowanym do Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie wyraził zgodę na przeniesienie Ł. Bilińskiego i ten de facto pozostał w nowym wydziale. Na etapie odwoływania się do KRS od jednej z wcześniejszych decyzji prezesa Ł. Biliński wnosił przy tym o wyłączenie od rozpoznania sprawy dwóch sędziów – członków KRS (R.P. i M.N.), jednak jego wniosek nie został uwzględniony, a sędziowie ci brali udział w rozpoznaniu sprawy, zasiadając w trzyosobowym składzie. Powołując się na art. 6 § 1 Konwencji (prawo do rzetelnego procesu sądowego) Skarżący zarzuca w szczególności, że postępowanie dotyczące jego przeniesienia było pod wieloma względami nieuczciwe, w tym, że decyzja została podjęta z naruszeniem ustawy o ustroju sądów powszechnych, nie zachowano równości broni i kontradyktoryjności postępowania, a dwóm sędziom (R.P. i M.N.), członkom KRS, przy rozpoznaniu sprawy brakowało bezstronności; sama decyzja KRS była nieuzasadniona, a KRS nie był organem bezstronnym. Skarżący podnosi również, że jego przeniesienie było odwetem za jego orzeczenia. Ponadto zarzuca, że nie miał możliwości zaskarżenia decyzji KRS przed niezawisłym i bezstronnym sądem. Na koniec odniósł się do niezawisłości sędziowskiej i możliwego efektu mrożącego, jaki ta decyzja może mieć dla sędziów w sprawach wrażliwych politycznie.

W sprawie Pionka przeciwko Polsce Skarżący Waldemar Pionka, będący prokuratorem, do kwietnia 2016 r. pełnił funkcję szefa Prokuratury Rejonowej Ostrowiec Świętokrzyski. Tam nadzorował śledztwo w sprawie zarzutów o błąd w sztuce lekarskiej skutkujący śmiercią ojca Z.Z. (Ministra Sprawiedliwości od 2015 r.). Sprawa dotyczy postępowania przed sądami krajowymi w sprawie oświadczenia majątkowego skarżącego. W. Pionka został bowiem oskarżony o rzekome nieprawidłowe podanie środków, a zarzut deliktu dyscyplinarnego w tym zakresie ostatecznie trafił do Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Organ ten uchylił wcześniejszą decyzję Sądu Dyscyplinarnego przy Prokuratorze Generalnym i zezwolił na prowadzenie postępowania karnego przeciwko Skarżącemu oraz zawiesił skarżącego w obowiązkach służbowych. W lipcu 2020 r. Skarżący został oskarżony o nadużycie władzy. Postępowanie jest w toku. Powołując się na art. 6 § 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego), art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) oraz 13 (prawo do skutecznego środka prawnego) Konwencji, Skarżący zarzuca, że Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego nie była „nieodpartym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą”, w szczególności że sędziowie zostali powołani na podstawie rekomendacji KRS, a część z nich nie była bezstronna. W. Pionka skarży się, że postępowanie dyscyplinarne i zarzuty karne były częścią kampanii nękania przeciwko niemu. Wreszcie zarzuca on zbyt długi czas trwania postępowania i brak skutecznego środka odwoławczego w postępowaniu krajowym.

Ostatnia z tych spraw, Juszczyszyn przeciwko Polsce, dotyczy natomiast zawieszenia Skarżącego w wykonywaniu obowiązków służbowych sędziego. W dniu 20.11.2019 r., oddelegowany do Sądu Okręgowego w Olsztynie, skarżący rozpoznawał apelację od wyroku cywilnego wydanego przez sędziego D.I. orzekającego w Sądzie Rejonowym w Lidzbarku Warmińskim. Na stanowisko sędziego D.I. zarekomendowany został w styczniu 2020 r. przez neoKRS. Sędzia Paweł Juszczyszyn podjął działania (niektóre z udziałem Sejmu) w celu sprawdzenia, czy sąd niższej instancji był niezależny w rozumieniu prawa UE, skoro D.I. został powołany na podstawie uchwały nowej KRS. W dniu 25.11.2019 r. Minister Sprawiedliwości odwołał skarżącego z delegacji, publicznie przyznając, że decyzja została podjęta w związku z jego działalnością orzeczniczą. Wszczęto postępowanie dyscyplinarne, a Skarżącemu postawiono zarzut uchybienia godności urzędu sędziego. P. Juszczyszyn został zawieszony w czynnościach sędziego przez sędziego M.N., Prezesa Sądu Okręgowego w Olsztynie, który był również członkiem KRS. Sprawa trafiła do Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, pomimo argumentów o braku niezależności i bezstronności tego organu. Decyzja sędziego M.N. została uchylona, jednak następnie w dniu 4.2.2020 r. Izba Dyscyplinarna zawiesiła skarżącego w obowiązkach służbowych. Postanowiła również obniżyć wynagrodzenie wnioskodawcy o 40% na czas trwania zawieszenia. Powołując się na art. 6 § 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego), art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego), 18 (ograniczenie stosowania ograniczeń praw) oraz 1 Protokołu nr 1 (ochrona własności) do Konwencji, Skarżący zarzuca w szczególności, że nie uzyskał dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, argumentując, że Izba Dyscyplinarna nie jest takim sądem, ponieważ jego sędziowie zostali powołani w postępowaniu z udziałem neoKRS, która sama została ustanowiona z naruszeniem Konstytucji. Skarży się na brak niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej, wskazując, że niektórzy sędziowie mają powiązania z partią rządzącą. Skarży się, że jego reputacja zawodowa jako sędziego została naruszona. Twierdzi też, że nałożone na niego środki miały na celu zniechęcenie sędziów do weryfikacji ważności powołań sędziów rekomendowanych w wątpliwych procedurach przez ­neoKRS. Skarży się, że sankcje dyscyplinarne nie służyły uzasadnionemu interesowi. Wreszcie zarzuca on, że obniżenie jego wynagrodzenia o 40% na czas trwania postępowania, które nie jest ograniczone w czasie, stanowiło nieproporcjonalną ingerencję w jego prawa majątkowe.

We wszystkich tych sprawach IUSTITIA wnioskuje o przedstawienie argumentów przemawiających za stwierdzeniem naruszenia Konwencji, a ściślej art. 6.