Praktyczny wymiar naruszeń konwencyjnych w procesie zmian polskiego wymiaru sprawiedliwości – przegląd spraw czynnych i zakończonych w ETPCz

Dlaczego IUSTITIA włącza się w sprawy toczące się przed ETPCz?

Odpowiedź jest prosta. Opinie przyjaciela sądu mają istotne znaczenie dla ETPCz. Jak wskazuje dr hab. Adam Bodnar¹⁰: „Ponieważ Trybunał wymaga, aby przedstawiający opinie koncentrowali się na zagadnieniach ogólnych, stwarza przestrzeń do ogólnych obserwacji dotyczących funkcjonowania systemu prawnego, praktyki orzeczniczej czy skali naruszeń. Opinie przyjaciela sądu mogą także wskazywać na dotychczasowe niepowodzenia w zakresie wykonywania tymczasowych wyroków ETPCz, szczególnie jeśli do Trybunału napływają kolejne sprawy dotyczące podobnych zagadnień”.

W tym miejscu warto poświęcić kilka zdań sprawom, w których IUSTITIA złożyła już opinie przyjaciela sądu.

Sobczyńska, Hejosz, Przysiężniak i in. przeciwko Polsce

Z tych spraw skarga Sobczyńska, Hejosz, Przysiężniak i in. przeciwko Polsce (połączone skargi nr: 62765/14, 62769/14, 62772/14 i 11708/18) jest bodaj najtrudniejszą konstrukcyjnie w kategorii skarg dotyczących ustroju sądownictwa. Jej trudność polega na konieczności rozstrzygnięcia charakteru prawnego aktu prezydenckiego powołania na urząd sędziego, ale też na przekonaniu Trybunału, że w tych konkretnych okolicznościach sprawy nie chodzi tylko o awans sędziego, a o uzyskanie przez władzę wykonawczą dodatkowego narzędzia osłabiającego zasadę niezawisłości sędziego i niezależności sądownictwa.

Przystępując do sprawy jako przyjaciel sądu SSP ­IUSTITIA w pierwszej kolejności skupiło się na przedstawieniu systemowego znaczenia zjawiska niepowoływania kandydata na wolne stanowisko sędziowskie przez Prezydenta RP dla niezależności sądownictwa w Polsce. W sytuacji, w jakiej znajduje się bowiem wymiar sprawiedliwości w Polsce w chwili obecnej, odmowa powołania na stanowisko sędziego wpływa nie tylko na indywidualny status samych Skarżących, ale także na podstawowe zasady praworządności. IUSTITIA przedstawiła także, w jaki sposób połączenie arbitralnej odmowy i braku możliwości zakwestionowania takiego aktu Prezydenta przed niezależnym i niezawisłym sądem staje się w rzeczywistości niebezpiecznym instrumentem miękkich represji i nacisków, które zagrażają niezależności i bezstronności wymiaru sprawiedliwości.

Druga część pisemnego stanowiska IUSTITII koncentruje się natomiast na prawie do skutecznego środka odwoławczego i prawie do sądu w sytuacji arbitralnej odmowy mianowania na wolne stanowisko. Jako strona trzecia Stowarzyszenie przedstawiło argumenty wskazujące na to, że art. 6 ust. 1 Konwencji ma zastosowanie w sprawie skarg niepowołanych sędziów, gdyż sprawa ich ma charakter cywilny w rozumieniu tego artykułu.

W ostatniej części uwag pisemnych „Iustitia” jako amicus curiae wskazała na naruszenie art. 8 Konwencji poprzez arbitralną, nieuzasadnioną w żaden sposób i nieweryfikowalną decyzję odmawiającą Skarżącym prawa do rozwoju zawodowego. Stowarzyszenie podniosło także, że brak transparentnego wyjaśnienia powodów odmowy powołania sędziego i niemożność zweryfikowania przyczyn niepowołania ma w istocie charakter ukrytej dyskryminacji.

Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce

W sprawie Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce, opierającej się na zarzucie wadliwego składu sądu rozpoznającego sprawę Skarżącego (postępowanie prowadzone było bowiem przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego w składzie, w którym znaleźli się sędziowie powołani na podstawie rekomendacji aktualnej KRS), IUSTITIA jako amicus curiae ponownie akcentuje, że od czasu wejścia w życie nowych przepisów, przewidujących, że sędziowie wchodzący w skład KRS wybierani są przez Sejm (izbę niższą Parlamentu), zasada dotycząca niezależności KRS została złamana, a organ w ten sposób ukonstytuowany nie jest już organem niezależnym. Tym samym sędziowie powołani w procedurze z udziałem takiego wadliwego organu jak KRS, nie mają przymiotu sędziów niezależnych i niezawisłych. W tej sytuacji – zdaniem IUSTITII – stronie, której sprawa została rozpoznana przez taki sąd, odebrano prawo do sądu, a zatem doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji.

Tuleya przeciwko Polsce

W sprawie Tuleya przeciwko Polsce Trybunał zmierzy się z pytaniem, czy zmasowane postępowania dyscyplinarne, nieproporcjonalne do zdarzeń, których dotyczyły, a także wezwania do prokuratury i inne szykany, jakim poddawany był przez ostatnie lata sędzia Igor Tuleya, stanowią naruszenie art. 8 Konwencji, uderzając w prawo do poszanowania życia publicznego sędziego. Skarżący zarzuca ponadto, że ingerencja w jego prawa nie została dokonana „zgodnie z prawem”, ponieważ prawo krajowe nie zapewniało gwarancji proceduralnych przed arbitralnymi działaniami rzeczników dyscyplinarnych.

IUSTITIA w stanowisku pisemnym amicus curiae zwraca uwagę na szerszy kontekst tej sprawy. Przede wszystkim przecież postępowanie dyscyplinarne skierowane do I. Tuleyi dotyczy jego działalności publicznej w obszarze walki o praworządność. Igor Tuleya jest jednym z najbardziej aktywnych członków SSP IUSTITIA i stał się symbolem obrony niezawisłości i niezależności sądownictwa. Dlatego władze poddają go ostrzu represji, zarówno w dziedzinie życia publicznego, jak i prywatnego. Po drugie, część postępowań dyscyplinarnych prowadzonych z udziałem I. Tuleyi, dotyczy jego działalności publicznej prowadzonej w czasie prywatnym, poza godzinami pracy. Postępowanie to ma na celu uciszenie wnioskodawcy, dosłownie jak i w przenośni, tak aby nie odważył się mieć głosu w sprawach niewygodnych dla władzy wykonawczej i ustawodawczej. Jednocześnie jednak postępowania podejmowane wobec Skarżącego mogą wywołać mrożący wpływ na innych sędziów, w tym innych członków Stowarzyszenia, tak, aby nie mieli oni odwagi podjąć podobnych działań. IUSTITIA podkreśla w swym stanowisku, że w przypadku sędziów życie zawodowe i życie prywatne w znacznym stopniu zazębiają się, nie ma ostrej granicy między tymi dwiema sferami, ponieważ życie zawodowe sędziego ma silny wpływ na jego życie prywatne. W związku z tym wszystko, co dotyczy warunków wykonywania zawodu sędziego i warunków udziału w debacie publicznej na temat praworządności i demokracji, dotyka jednocześnie bardzo intensywnie życia prywatnego sędziów. Dlatego też IUSTITIA w opinii przyjaciela sądu stoi na stanowisku, że w sprawie I. Tuleyi doszło do naruszenia art. 8 ust. 1 i art. 10 ust. 1 Konwencji. Jednocześnie Stowarzyszenie sygnalizuje potrzebę mocnego zaakcentowania w orzeczeniu Trybunału prawa sędziów do udziału w debacie publicznej i publicznego prezentowania opinii związanych z systemem wymiaru sprawiedliwości, gdy wymaga tego interes społeczny.