Praktyczny wymiar naruszeń konwencyjnych w procesie zmian polskiego wymiaru sprawiedliwości – przegląd spraw czynnych i zakończonych w ETPCz
Kiełb przeciwko Polsce
Ze wszystkich dotąd złożonych opinii przyjaciela sądu na szczególną uwagę w tym miejscu zasługuje sprawa Kiełb przeciwko Polsce. Jest ona szczególna o tyle, że dotyczy tzw. reformy Gowina. Przypomnijmy: na jej mocy, na początku stycznia 2013 r., zlikwidowanych zostało 79 najmniejszych sądów rejonowych w kraju. Sądy te stały się wydziałami zamiejscowymi większych jednostek11. Wśród tych sądów znalazł się także Sąd Rejonowy w Miastku, w którym Skarżący pełnił funkcję prezesa. W wyniku reformy sędzia Krzysztof Kiełb odwołany został ze stanowiska Prezesa Sądu Rejonowego w Miastku przed upływem kadencji (ta powinna upłynąć 30.9.2015 r.). Decyzja ta wiązała się z obniżeniem jego wynagrodzenia, a prawo nie przewidywało sądowej kontroli tej decyzji.
K. Kiełb podniósł w swej skardze, że Minister Sprawiedliwości – poprzez likwidację sądu i nakazanie przeniesienia Skarżącego do innego sądu – skutecznie skrócił jego kadencję jako prezesa sądu rejonowego, naruszając art. 26 ust. 3 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych12 oraz art. 10 Konstytucji RP (zasada trójpodziału władzy). Skarżący zarzucił również, że naruszenie jego praw nie zostało konwalidowane wyrokami SN z 27.7.2016 r. Pomimo treści orzeczeń Sądu Najwyższego skarżący nie został bowiem przywrócony na stanowisko prezesa. Skarżący podnosił ponadto nieuzasadniony czas trwania postępowania w sprawie jego odwołania ze stanowiska i przeniesienia do innego sądu (III KRS 92/13).
Wreszcie w sprawie nr III KRS 57/15 Skarżący stwierdził, że pozbawiono go efektywnego środka zaskarżenia pozwalającego na zakwestionowanie przeniesienia go z Sądu Rejonowego w Miastku do Sądu Rejonowego w Słupsku.
Zdaniem Stowarzyszenia doszło do naruszenia art. 6 § 1 i 13 EKPCz. Jako osoba trzecia „Iustitia” w swym stanowisku zwraca uwagę Trybunału na aspekt zastosowania art. 6 § 1 Konwencji do postępowania w niniejszej sprawie. „Iustitia” przedstawia argumenty wskazujące na to, że Skarżącemu przysługuje „prawo cywilne” w rozumieniu art. 6 § 1 Konwencji do dochodzenia ochrony przed sądem w tej sprawie. Ponadto Skarżący nie dysponował żadnym skutecznym krajowym środkiem odwoławczym, aby zakwestionować jego przeniesienie. Postępowanie odwoławcze było przewlekłe, a jego zakończenie w sposób korzystny dla Skarżącego nastąpiło już po wydaniu kolejnej decyzji o przeniesieniu sędziego bez jego zgody na inne miejsce służbowe, które wprawdzie przywracało status quo ante sprzed decyzji o likwidacji Sądu w Miastku, ale nie w odniesieniu do zajmowanego stanowiska Prezesa sądu. De facto zatem samo odwołanie z funkcji prezesa przed upływem kadencji i przeniesienie bez zgody sędziego, wobec długotrwałości postępowania odwoławczego (3,5 roku), nie mogło zostać skutecznie wzruszone, a co za tym idzie: Skarżący został pozbawiony prawa do efektywnego środka zaskarżenia.
IUSTITIA podnosi też, że sytuacja, w której zlikwidowano małe sądy i przeniesiono sędziów do innych jednostek oraz skrócono kadencje prezesów, stanowiła niebezpieczny precedens. Mechanizm ten został wykorzystany na dużo szerszą skalę kilka lat później (2017 r.) jako przydatne narzędzie do zniszczenia niezależnego sądownictwa w Polsce i wymiany kardy kierowniczej w sądach powszechnych w ramach akcji „odfaksowywania” prezesów sądów.
Wszystko to razem, zdaniem IUSTITII, stanowi naruszenie praworządności poprzez naruszenie zasady podziału władzy oraz kontroli i równowagi między gałęziami władzy. Istnieje poważne zagrożenie, że sądownictwo stanie się przez to prostym przedłużeniem ustawodawczej władzy rządowej, poddając się politycznym przypływom i odpływom. W konsekwencji taki mechanizm wpływa zatem również na sytuację przeciętnych obywateli Polski, którzy kierują swoje problemy do sądów i oczekują sprawiedliwości wolnej od agendy politycznej dyktowanej przez władzę ustawodawczą.
Mówiąc z kolei o sprawach zakomunikowanych polskiemu rządowi przez ETPCz, w których IUSTITIA oczekuje na zgodę Trybunału, by złożyć pisemne uwagi jako amicus curiae, warto jest krótko omówić przedmiot tych postępowań.
Tuleya przeciwko Polsce (no. 2)
I tak, sprawa Tuleya przeciwko Polsce (no. 2) (skarga nr 51751/20) dotyczy zawieszenia i uchylenia immunitetu sędziemu I. Tuleyi w związku z uruchomieniem przeciwko niemu postępowania przygotowawczego i zamiarem ogłoszenia mu zarzutów o czyn z art. 266 KK, który polegać miał na zezwoleniu przedstawicielom środków masowego przekazu na utrwalanie obrazu i dźwięku podczas posiedzenia Sądu Okręgowego w Warszawie oraz ogłoszeniu postanowienia w tej sprawie i jego ustnych motywów, w wyniku czego sędzia I. Tuleya miał ujawnić osobom nieuprawnionym, bez wymaganego przepisami prawa zezwolenia osoby uprawnionej, wiadomości z postępowania przygotowawczego Prokuratury Okręgowej w Warszawie. To „ujawnienie” zrealizować się miało przez ogłoszenie publicznie postanowienia uchylającego postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie głosowania w sali kolumnowej Sejmu. 18.11.2020 r. Izba Dyscyplinarna przy Sądzie Najwyższym zawiesiła Skarżącego i uchyliła mu immunitet, zezwalając na jego ściganie karne.
Na gruncie tego stanu faktycznego I. Tuleya wywiódł skargę do ETPCz. IUSTITIA chce w tej sprawie przedstawić argumenty, wskazujące na to, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji (prawo do sprawiedliwego procesu) z uwagi na to, że Izba Dyscyplinarna nie może być uznana za niezależny i niezawisły Sąd ustanowiony prawem. Jednocześnie, zdaniem IUSTITII postępowanie w sprawie uchylenia immunitetu I. Tuleyi naruszyło prawo Skarżącego do poszanowania jego życia prywatnego, niszcząc jego karierę i reputację. I wreszcie, w sprawie tej doszło – zdaniem IUSTITII – do naruszenia art. 10 ust. 1 Konwencji (wolność wypowiedzi), jako że poprzez wszczęcie postępowania karnego i zawieszenie Sędziego władza wykonawcza chce doprowadzić do wywołania efektu mrożącego, uderzając w sędziego krytykującego reformy wymiaru sprawiedliwości forsowane przez rząd i stosując wobec niego sankcje nieusprawiedliwione w żaden sposób względami funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa.