Regulacje prawne wprowadzone w celu przeciwdziałania skutkom epidemii wirusa SARS-CoV-2 w zakresie wykonania umów o udział w imprezie turystycznej oraz skutki tych regulacji dla organizatorów turystyki i podróżnych

Zasady ogólne określające możliwość odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej zawarte w ustawie z 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych

Obowiązująca obecnie ustawa z 24.11.2017 r., o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych⁵ reguluje na zasadach, które można określić jako zasady ogólne, możliwość odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej. Po wybuchu epidemii koronawirusa wprowadzono ekstraordynaryjne rozwiązania. Najpierw przybliżenia wymagają zasady obowiązujące przed marcem 2020 r., a w dalszej kolejności nowe rozwiązania, wprowadzone ­KoronawirusU.

W art. 47 ImprTurU uregulowano kwestię odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej. Przepis tego artykułu stanowi implementację art. 12 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z 25.11.2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych zmieniającej rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG⁶.

Przepis art. 47 ImprTurU stwarza kilka możliwości odstąpienia od umowy przez każdą ze stron przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. Otóż na zasadach ogólnych podróżny może odstąpić od umowy w każdym czasie przed jej rozpoczęciem, jednak w takiej sytuacji musi się liczyć z tym, że zostanie zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i uzasadnionej opłaty za odstąpienie od umowy na rzecz organizatora turystyki (art. 47 ust. 1–3 ImprTurU)⁷. Natomiast zgodnie z art. 47 ust. 5 pkt 1 ImprTurU organizator turystyki może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej (choć powinno raczej w ustawie być użyte: „odstąpić od umowy”) z powodu zbyt małej liczby osób, które zgłosiły się do udziału w imprezie turystycznej.

W literaturze słusznie się podnosi, że ustawodawca nieprawidłowo posłużył się określeniem „rozwiązania umowy” przez organizatora turystyki. Zgodnie z zasadami techniki prawodawczej do oznaczenia jednakowych pojęć używa się jednakowych określeń. Wprowadzenie innego pojęcia dla zakończenia umowy przez podróżnego (odstąpienie), a innego dla zakończenia umowy przez organizatora turystyki (rozwiązanie) wydaje się zatem nielogiczne i nieprawidłowe. Tym bardziej, że pojęcie „rozwiązania umowy” tradycyjnie odnosi się do zakończenia stosunku zobowiązaniowego w drodze porozumienia jego stron⁸. Dodać można, że rozwiązanie umowy następuje ze skutkiem prawnym na przyszłość, dopiero od chwili złożenia oświadczenia drugiej stronie umowy, wywołując skutek ex nunc. Natomiast odstąpienie od umowy, wywołuje skutek wstecz, ex tunc, tak jakby umowa nie została w ogóle zawarta. Ustawodawca zupełnie niepotrzebnie i nieprawidłowo różnicuje przez to sytuację prawną klienta odstępującego od umowy i przedsiębiorcy rozwiązującego umowę.

Dodatkowo ustawodawca dopuszcza możliwość odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej w szczególnych sytuacjach. Mianowicie w razie wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Przepisy art. 47 ust. 4 ­ImprTurU przewidują możliwość odstąpienia od umowy przez podróżnego, natomiast w art. 47 ust. 5 pkt 2 ­ImprTurU konsekwentnie, lecz nieprecyzyjnie mowa jest o tym, iż „organizator może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej”. Trzeba stwierdzić wyraźnie, że w obu tych sytuacjach mamy do czynienia z odstąpieniem od umowy.

W przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego ustawodawca przewidział zatem możliwość bezkosztowego odstąpienia przez podróżnego od umowy o udział w imprezie turystycznej, bez konieczności ponoszenia przez niego opłaty za odstąpienie od umowy. Odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej jest zatem uprawnieniem podróżnego łączącym się z obowiązkiem po stronie organizatora turystyki do zwrotu wpłat dokonanych na poczet imprezy turystycznej. Z tytułu odstąpienia organizator nie może nałożyć na podróżnego żadnych opłat⁹.

Co należy rozumieć pod pojęciem nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności? Ustawodawca krajowy nie wyjaśnia tego. Jedynie w dyrektywie 2015/2302, w motywie 31 preambuły, podano przykładowo, że może to „obejmować działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, istotne zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii, poważnej choroby w docelowym miejscu podróży, lub katastrofy naturalnej, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie”. Przy ustaleniu, czy mamy do czynienia z nieuniknionymi i nadzwyczajnymi okolicznościami, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego, należy wziąć pod uwagę indywidualne okoliczności danego przypadku. W sytuacji epidemii koronawirusa znaczenie ma m.in. etap epidemii, ryzyko zarażenia w danym miejscu docelowym, to czy podróżny pozostaje w grupie ryzyka oraz w jakim zakresie powzięte środki bezpieczeństwa utrudniają realizację celu imprezy turystycznej (np. zamknięcie restauracji, muzeów i klubów w miejscu docelowym nie pozwoli zrealizować programu)¹⁰.

W przypadku odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej newralgiczna okazuje się kwestia terminu, w którym strony powinny oddać to, co sobie wzajemnie świadczyły. Zgodnie z kodeksowymi zasadami określającymi wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych zwrot świadczenia na rzecz konsumenta powinien nastąpić niezwłocznie (art. 494 § 2 KC). W sytuacji odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej zarówno przez podróżnego, jak i przez przedsiębiorcę termin zwrotu wszelkich środków wpłaconych przez podróżnego został określony w art. 47 ust. 6 ImprTurU, w myśl którego zwrot poniesionych opłat i wpłat powinien nastąpić w ciągu 14 dni od dnia rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej.