Regulacje prawne wprowadzone w celu przeciwdziałania skutkom epidemii wirusa SARS-CoV-2 w zakresie wykonania umów o udział w imprezie turystycznej oraz skutki tych regulacji dla organizatorów turystyki i podróżnych

Regulacje szczególne wprowadzone w związku z epidemią koronawirusa SARS-CoV-2. Wydłużenie terminu zwrotu wpłat podróżnych o 180 dni

Ustawa uchwalona 2.3.2020 r. dalece modyfikuje zasady odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej uregulowane w art. 47 ImprTurU, wprowadzając szczególne reguły rozliczeń między organizatorem turystyki i podróżnym. Ustawodawca proponuje dwa – alternatywne – rozwiązania. Po pierwsze, art. 15k KoronawirusU wydłuża termin zwrotu przez organizatora turystyki wpłat dokonanych przez podróżnego na poczet imprezy turystycznej o 180 dni. Po drugie, stwarza – zamiast odstąpienia od umowy – możliwość zaoferowania podróżnemu vouchera pozwalającego na skorzystanie z innej imprezy turystycznej w przyszłości. Oba te sposoby ratowania branży turystycznej zostaną tu przedstawione.

Przepis art. 15k ust. 1 KoronawirusU stanowi lex ­specialis w stosunku do przepisów art. 47 ust. 4–6 ImprTurU. Zgodnie z art. 15k KoronawirusU odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej, pozostające w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii koronawirusa, jest skuteczne z mocy prawa dopiero po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub analogicznego powiadomienia przez organizatora turystyki. Takie przesunięcie skuteczności terminu oświadczenia powoduje, że organizator powinien zwrócić poniesione przez podróżnego opłaty i wpłaty w terminie 14 dni od dnia uzyskania przez oświadczenie skuteczności, a skuteczność oświadczenia następuje z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia o odstąpieniu. Oznacza to, że wymagalność roszczenia o zwrot opłat i wpłat następuje po upływie łącznie 194 dni od dnia powiadomienia jednej strony przez drugą o odstąpieniu lub od dnia zawarcia porozumienia w przedmiocie rozwiązania umowy¹¹.

Wprowadzone rozwiązanie budzi poważne wątpliwości co do zgodności z dyrektywą 2015/2302, wydłużenie o 180 dni terminu możliwości żądania zwrotu wpłaconych środków jest bowiem sprzeczne z art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302, który przewiduje 14-dniowy termin na zwrot środków przez organizatora¹².

Na problem ten uwagę zwróciła również Komisja Europejska (Komisja). Dnia 2.7.2020 r. Komisja podjęła bowiem decyzję o wszczęciu postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Zgodnie z traktatami UE Komisja może podjąć kroki prawne – wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – wobec kraju UE, który nie wdroży unijnych przepisów. Komisja może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, który w niektórych przypadkach ma prawo nałożyć karę pieniężną. Komisja skierowała do 10 państw członkowskich, w tym Polski, wezwanie do usunięcia uchybienia polegającego na tym, że przepisy krajowe naruszają prawo Unii w zakresie praw konsumentów i podróżnych (art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302). Podobne stanowisko w sprawie zajął Rzecznik Praw Obywatelskich. Z jego wystąpienia z 9.7.2020 r. płynie jednoznaczny wniosek, że prawa konsumentów wskutek pandemii nie mogą być ograniczone. Ochrona przedsiębiorców z branży turystycznej nie może się zaś odbywać kosztem konsumentów¹³.

Warto zaznaczyć, że normy zawarte w art. 15k Korona­wirusU weszły w życie z mocą wsteczną, tj. z mocą od 13.3.2020 r., gdy odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej nastąpiło przed tą datą, ale do tej daty nie upłynął jeszcze 14-dniowy termin na zwrot opłat lub wpłat dokonanych przez podróżnego, o którym mowa w art. 47 ust. 6 ImprTurU¹⁴. Przepis ten na podstawie przepisu temporalnego – art. 31h KoronawirusU – może znaleźć zastosowanie również do umów o udział w imprezach turystycznych, od których odstąpiono bądź, które rozwiązano przed dniem wejścia w życie KoronawirusU¹⁵.

KoronawirusU nie określa terminu, w którym podróżny miałby złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy, ale powinno to nastąpić przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. Do tego rodzaju wniosków można dojść po analizie art. 15k ust. 1 KoronawirusU, w którym ustawodawca posłużył się odesłaniem do art. 47 ust 4. ImprTurU i odpowiednio do art. 47 ust. 5 pkt 2 ImprTurU, gdzie z kolei jest mowa o możliwości odstąpienia od umowy przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. Przepis określa zatem ramy czasowe dla możliwości skorzystania z tego prawa. Początek określa zawarcie umowy o udział w imprezie turystycznej, a koniec – rozpoczęcie imprezy¹⁶. Powiadomienie organizatora musi być dokonane przed rozpoczęciem imprezy. W takim wypadku organizator ma obowiązek niezwłocznego¹⁷ powiadomienia podróżnego o rozwiązaniu umowy¹⁸.

Wykładnia literalna prowadzi do konstatacji, że mechanizm przewidziany w ustawodawstwie covidowym i odraczający o 180 dni zwrot pieniędzy podróżnym ma zastosowanie tylko do tych sytuacji, w których klient złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy przed datą planowanego rozpoczęcia imprezy lub organizator turystyki odwołał imprezę, czyli powiadomił podróżnego o rozwiązaniu umowy niezwłocznie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W tych wypadkach, w których zabrakłoby takiego oświadczenia ze strony klienta albo organizatora, który nie odwołał imprezy, do ostatniej chwili licząc na to, że dojdzie ona do skutku, a jednak tak się nie stało i impreza się nie odbyła, z powodów związanych bezpośrednio z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2 – wówczas przepisy art. 15 KoronawirusU nie miałyby zastosowania. Skutki braku uprzedniego oświadczenia którejś ze stron nie podlegałyby sanacji. Nie wydaje się, żeby takie intencje przyświecały ustawodawcy i zmierzał on świadomie do wyłączenia tych sytuacji spod działania ­KoronawirusU¹⁹. Wbrew wykładni literalnej przepis ten znajdzie zatem zastosowanie niezależnie od tego, czy odstąpienie od umowy nastąpiło przed rozpoczęciem imprezy turystycznej czy w trakcie jej trwania.