- Prawo cywilne
- Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 4(42)/2020, dodano 29 marca 2021.
Regulacje prawne wprowadzone w celu przeciwdziałania skutkom epidemii wirusa SARS-CoV-2 w zakresie wykonania umów o udział w imprezie turystycznej oraz skutki tych regulacji dla organizatorów turystyki i podróżnych
Regulacje szczególne wprowadzone w związku z epidemią koronawirusa SARS-CoV-2. Wydłużenie terminu zwrotu wpłat podróżnych o 180 dni
Ustawa uchwalona 2.3.2020 r. dalece modyfikuje zasady odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej uregulowane w art. 47 ImprTurU, wprowadzając szczególne reguły rozliczeń między organizatorem turystyki i podróżnym. Ustawodawca proponuje dwa – alternatywne – rozwiązania. Po pierwsze, art. 15k KoronawirusU wydłuża termin zwrotu przez organizatora turystyki wpłat dokonanych przez podróżnego na poczet imprezy turystycznej o 180 dni. Po drugie, stwarza – zamiast odstąpienia od umowy – możliwość zaoferowania podróżnemu vouchera pozwalającego na skorzystanie z innej imprezy turystycznej w przyszłości. Oba te sposoby ratowania branży turystycznej zostaną tu przedstawione.
Przepis art. 15k ust. 1 KoronawirusU stanowi lex specialis w stosunku do przepisów art. 47 ust. 4–6 ImprTurU. Zgodnie z art. 15k KoronawirusU odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej, pozostające w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii koronawirusa, jest skuteczne z mocy prawa dopiero po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub analogicznego powiadomienia przez organizatora turystyki. Takie przesunięcie skuteczności terminu oświadczenia powoduje, że organizator powinien zwrócić poniesione przez podróżnego opłaty i wpłaty w terminie 14 dni od dnia uzyskania przez oświadczenie skuteczności, a skuteczność oświadczenia następuje z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia o odstąpieniu. Oznacza to, że wymagalność roszczenia o zwrot opłat i wpłat następuje po upływie łącznie 194 dni od dnia powiadomienia jednej strony przez drugą o odstąpieniu lub od dnia zawarcia porozumienia w przedmiocie rozwiązania umowy11.
Wprowadzone rozwiązanie budzi poważne wątpliwości co do zgodności z dyrektywą 2015/2302, wydłużenie o 180 dni terminu możliwości żądania zwrotu wpłaconych środków jest bowiem sprzeczne z art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302, który przewiduje 14-dniowy termin na zwrot środków przez organizatora12.
Na problem ten uwagę zwróciła również Komisja Europejska (Komisja). Dnia 2.7.2020 r. Komisja podjęła bowiem decyzję o wszczęciu postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Zgodnie z traktatami UE Komisja może podjąć kroki prawne – wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – wobec kraju UE, który nie wdroży unijnych przepisów. Komisja może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, który w niektórych przypadkach ma prawo nałożyć karę pieniężną. Komisja skierowała do 10 państw członkowskich, w tym Polski, wezwanie do usunięcia uchybienia polegającego na tym, że przepisy krajowe naruszają prawo Unii w zakresie praw konsumentów i podróżnych (art. 12 ust. 4 dyrektywy 2015/2302). Podobne stanowisko w sprawie zajął Rzecznik Praw Obywatelskich. Z jego wystąpienia z 9.7.2020 r. płynie jednoznaczny wniosek, że prawa konsumentów wskutek pandemii nie mogą być ograniczone. Ochrona przedsiębiorców z branży turystycznej nie może się zaś odbywać kosztem konsumentów13.
Warto zaznaczyć, że normy zawarte w art. 15k KoronawirusU weszły w życie z mocą wsteczną, tj. z mocą od 13.3.2020 r., gdy odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej nastąpiło przed tą datą, ale do tej daty nie upłynął jeszcze 14-dniowy termin na zwrot opłat lub wpłat dokonanych przez podróżnego, o którym mowa w art. 47 ust. 6 ImprTurU14. Przepis ten na podstawie przepisu temporalnego – art. 31h KoronawirusU – może znaleźć zastosowanie również do umów o udział w imprezach turystycznych, od których odstąpiono bądź, które rozwiązano przed dniem wejścia w życie KoronawirusU15.
KoronawirusU nie określa terminu, w którym podróżny miałby złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy, ale powinno to nastąpić przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. Do tego rodzaju wniosków można dojść po analizie art. 15k ust. 1 KoronawirusU, w którym ustawodawca posłużył się odesłaniem do art. 47 ust 4. ImprTurU i odpowiednio do art. 47 ust. 5 pkt 2 ImprTurU, gdzie z kolei jest mowa o możliwości odstąpienia od umowy przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. Przepis określa zatem ramy czasowe dla możliwości skorzystania z tego prawa. Początek określa zawarcie umowy o udział w imprezie turystycznej, a koniec – rozpoczęcie imprezy16. Powiadomienie organizatora musi być dokonane przed rozpoczęciem imprezy. W takim wypadku organizator ma obowiązek niezwłocznego17 powiadomienia podróżnego o rozwiązaniu umowy18.
Wykładnia literalna prowadzi do konstatacji, że mechanizm przewidziany w ustawodawstwie covidowym i odraczający o 180 dni zwrot pieniędzy podróżnym ma zastosowanie tylko do tych sytuacji, w których klient złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy przed datą planowanego rozpoczęcia imprezy lub organizator turystyki odwołał imprezę, czyli powiadomił podróżnego o rozwiązaniu umowy niezwłocznie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W tych wypadkach, w których zabrakłoby takiego oświadczenia ze strony klienta albo organizatora, który nie odwołał imprezy, do ostatniej chwili licząc na to, że dojdzie ona do skutku, a jednak tak się nie stało i impreza się nie odbyła, z powodów związanych bezpośrednio z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2 – wówczas przepisy art. 15 KoronawirusU nie miałyby zastosowania. Skutki braku uprzedniego oświadczenia którejś ze stron nie podlegałyby sanacji. Nie wydaje się, żeby takie intencje przyświecały ustawodawcy i zmierzał on świadomie do wyłączenia tych sytuacji spod działania KoronawirusU19. Wbrew wykładni literalnej przepis ten znajdzie zatem zastosowanie niezależnie od tego, czy odstąpienie od umowy nastąpiło przed rozpoczęciem imprezy turystycznej czy w trakcie jej trwania.