Struktura sądownictwa w Ekwadorze
Ustęp 7 art. 109 COFJ ustanowił jako bardzo poważne przestępstwo, karane zwolnieniem (przed reformą z grudnia 2020 r.), „interweniowanie w sprawach, w których musi działać jako sędzia, prokurator lub obrońca publiczny, ze złośliwością, oczywistym zaniedbaniem lub niewybaczalnym błędem”. Kilku ekwadorskich sędziów, oskarżonych o popełnienie niewybaczalnego błędu lub oczywistego zaniedbania w prowadzeniu lub rozstrzyganiu procesu sądowego, zostało ukaranych zwolnieniem z urzędu. Problem polegał na tym, że paragraf nie precyzował treści tego przewinienia dyscyplinarnego, co oznaczało, że Rada Sądownictwa dokonywała rzeczywistej weryfikacji decyzji sędziego, a to uznawano za naruszenie zasady niezawisłości sędziowskiej. W związku z tym stwierdzono, że: „badane w niniejszej pracy orzeczenia wskazują, że Rada Sądownictwa poprzez swoje decyzje nadała treść niewybaczalnemu błędowi sędziowskiemu, a w celu ustalenia jego istnienia we wszystkich przypadkach przeprowadziła badanie wykładni i stosowania norm prawnych przez sędziego, co ujawnia bezpośrednią ingerencję tego organu administracyjnego w działalność jurysdykcyjną sędziego”15. To samo dotyczy środków zapobiegawczych dotyczących zawieszenia sędziów, o których już wspominaliśmy, a które praktycznie stały się aktami uznaniowymi. W tych kwestiach Biuro Międzynarodowego Rzecznika Praw Obywatelskich ostrzegło, że „… należy zwrócić uwagę na regulację tzw. niewybaczalnego błędu zawartą w Kodeksie Organicznym Sądownictwa, a także na to, że w wymaganiach, które zostały postawione w tym Biurze Międzynarodowego Rzecznika Praw Obywatelskich, wykazano, że może ono maskować działania dyscyplinarne, które wiążą się z prawdziwymi przeglądami jurysdykcyjnymi. Należy wyeliminować tę potencjalną ingerencję i przyjąć szczegółowy system dyscyplinarny z określonymi klauzulami i wyraźnym zakazem analogicznego stosowania na niekorzyść domniemanego sprawcy. To samo dotyczy środków zapobiegawczych w postaci zawieszenia sędziów, które czasami stają się aktami ściśle uznaniowymi, zwłaszcza gdy wynikają z administracyjnej kontroli decyzji jurysdykcyjnej i gdy, w ramach domniemanej prekaryzacji, to, co w rzeczywistości jest kryterium interpretacji przepisu, może być ukryte w ramach swobody interpretacji, która należy do każdego sędziego”16.
W tym kontekście Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że: „Konstytucja nie upoważnia Rady Sądownictwa do wykonywania uprawnień jurysdykcyjnych. W związku z tym jest oczywiste, że ten organ administracyjny wymiaru sprawiedliwości nie może samodzielnie stwierdzić istnienia nadużycia finansowego, oczywistego zaniedbania lub niewybaczalnego błędu, o których mowa w art. 109 ust. 7 RODO, w jakiejkolwiek sprawie. Oświadczenie to może zostać złożone wyłącznie przez tych, którzy są właściwi i rozpatrują sprawę w drodze odwołania, tj. sędziów i sądy. W konsekwencji każda tego typu ingerencja TS w sprawy sądowe stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady niezawisłości sędziowskiej”17. Trybunał podkreślił, że „TS nie może generować rodzajów sankcji poza lub niezależnie od prawa, w drodze uchwał lub pozaprawnych aktów normatywnych, ponieważ w oczywisty sposób narusza to zarówno zasadę legalności, jak i rezerwę prawa wynikającą z regulacji konstytucyjnych praw ochronnych”18.
Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, ukaranie sędziego za niewybaczalny błąd lub rażące niedbalstwo wymaga obecnie uprzedniej deklaracji jurysdykcyjnej sędziego lub sądu rozpatrującego daną skargę, a w postępowaniu jednoinstancyjnym deklaracja ta musi zostać wydana przez sędziego organicznie wyższego szczebla, uniemożliwiając tym samym Radzie Sądownictwa przejęcie de facto uprawnień do kontroli decyzji jurysdykcyjnych. Aby decyzja Trybunału Konstytucyjnego stała się skuteczna, w grudniu 2020 r. wprowadzono zmiany do COFJ, zgodnie z którymi art. 109 ust. 7 stanowi obecnie, że interwencja sędziego ze złej woli, rażącego niedbalstwa lub niewybaczalnego błędu musi zostać ogłoszona w sferze jurysdykcyjnej, zgodnie z przepisami ustanowionymi w kolejnych artykułach, które zostały wprowadzone w ramach reformy COFJ. To samo dotyczy prokuratorów i obrońców z urzędu. W związku z tym postępowanie dyscyplinarne w sprawie tych wykroczeń ma obecnie dwa wyraźnie zróżnicowane etapy, które mają na celu uniknięcie naruszenia zasady niezawisłości: pierwszy, polegający na jurysdykcyjnym stwierdzeniu istnienia oszustwa, oczywistego zaniedbania lub niewybaczalnego błędu, które można przypisać sędziemu, prokuratorowi lub obrońcy publicznemu w wykonywaniu ich urzędu oraz drugi, podsumowanie administracyjne przed Radą Sądownictwa.
Tłumaczył: Tomasz Posłuszny
* Sędzia Wielokompetentnej Jednostki Sądowniczej kantonu Pelileo, prowincja Tungurahua, Republika Ekwadoru. Prawnik z tytułem magistra prawa procesowego i prawa konstytucyjnego. Obecnie na studiach doktoranckich z zakresu prawa na Pontificia Universidad Católica Argentina Santa María w Buenos Aires w Argentynie (UCA).
1 Przed wejściem w życie Konstytucji z 2008 r. Sąd Krajowy był nazywany Najwyższym Trybunałem Sprawiedliwości, a sądy prowincjonalne były nazywane Sądami Najwyższymi, ale ich funkcje i uprawnienia były zasadniczo takie same.
2 Na przykład w styczniu 2015 r. dr Carlos Ramírez Romero został ponownie wybrany na stanowisko Prezesa Krajowego Trybunału Sprawiedliwości. Zob. https://www.ecuadortimes.net/es/carlos-ramirez-fue-reelegido-como-presidente-de-la-cnj/.
3 Skarga o ochronę, podobna do tego, co w innych krajach stanowi skargę amparo, jest procesem konstytucyjnym, który ma na celu ochronę praw uznanych w Konstytucji i międzynarodowych traktatach dotyczących praw człowieka, które nie są chronione inną gwarancją; skarga habeas corpus ma na celu ochronę wolności, życia, nietykalności cielesnej i innych powiązanych praw osób pozbawionych lub ograniczonych w swobodzie przemieszczania się; dostępu do informacji publicznej, w celu zagwarantowania dostępu do tego rodzaju informacji w przypadku wyraźnej lub milczącej odmowy, gdy uważa się, że dostarczone informacje nie są kompletne lub zostały zmienione, lub gdy odmówiono dostępu do źródeł informacji oraz habeas data, w celu zagwarantowania dostępu do dokumentów, danych genetycznych, banków danych osobowych lub plików i raportów dotyczących siebie lub swojego majątku, będących w posiadaniu organów publicznych lub osób prywatnych.
4 Zgodnie z art. 58 ustawy organicznej o gwarancjach jurysdykcyjnych i kontroli konstytucyjnej, „celem nadzwyczajnego środka ochrony jest ochrona praw konstytucyjnych i sprawiedliwego procesu w wyrokach, prawomocnych postanowieniach, uchwałach mających moc wyroku, w których prawa uznane w Konstytucji zostały naruszone przez działanie lub zaniechanie”.
5 Pięć ujednoliconych wynagrodzeń zasadniczych na rok 2024, równowartość 2300 USD.
6 Zob. https://www.censoecuador.gob.ec/wp-content/uploads/2023/10/Presentacio%CC%81n_Nacional_1%C2%B0entrega-4.pdf.
7 Artykuły 1 i 380.1 Konstytucji Republiki Ekwadoru.
8 Artykuł 57.10 Konstytucji Republiki Ekwadoru.
9 Wyrok 113-14-SEP-CC z 30.7.2014 r., sprawa 073 1 -10-EP.
10 Orzeczenie 10-09-IN/22, opublikowane w konstytucyjnym wydaniu Dziennika Urzędowego Nr 12 z 10.3.2022 r.
11 Ogólny organiczny kodeks postępowania został opublikowany w Suplemencie do Dziennika Urzędowego Nr 506 z 22.5.2015 r.
12 Zob. https://www.eluniverso.com/noticias/politica/concurso-publico-jueces-corte-nacional-de-justicia-nulidad-total-insanable-consejo-de-la-judicatura-corrupcion-funcion-judicial-mario-godoy-sistema-de-justicia-nota/.
13 Zob. https://www.primicias.ec/noticias/politica/judicatura-declara-nulo-concurso-jueces-nacionales/.
14 Trybunał Konstytucyjny Ekwadoru, wyrok 3-19-CN/20 z 29.6.2020 r., pkt 64, sprawa 3-19-CN.
15 Dolores Mabel Yamunaque Parra, El error inexcusable y la independencia judicial interna, Universidad Andina Simón Bolívar, sede Ecuador, Programa de Maestría en Derecho, Mención en Derecho Constitucional, Quito, 2016, s. 71, dostępny pod adresem https://repositorio.uasb.edu.ec/bitstream/10644/5625/1/T2278-MDE-Yamunaque-El%20error.pdf.
16 Baltazar Garzón Real (koordynator), Informe final de la Veeduría Internacional a la reforma de la justicia en el Ecuador, Quito, grudzień 2012, s. 43, dostępny na stronie https://periodismodeinvestigacion.com/wp-content/uploads/2018/08/veeduria-internacional-informe-final-LF.pdf.
17 Trybunał Konstytucyjny Ekwadoru, wyrok 3-19-CN/20 cytowany powyżej, pkt 93.
18 Tamże, pkt 97.