Struktura sądownictwa w Ekwadorze
2. Jurysdykcja tubylcza
W Ekwadorze 7,7% ludności identyfikuje się jako ludność rdzenna, co według spisu powszechnego z 2022 r. odpowiada 1 301 887 mieszkańcom6. Biorąc pod uwagę tę rzeczywistość, Konstytucja Republiki deklaruje, że jest to państwo międzykulturowe i wielonarodowe oraz dopuszcza istnienie kilku grup etnicznych7. Jedną z konsekwencji tych cech ekwadorskiego państwa jest to, że rdzenne społeczności, ludy i narodowości mogą stosować własne prawo za pośrednictwem swoich władz, których funkcje jurysdykcyjne są uznawane i których decyzje mają dokładnie taką samą wartość jak decyzje wydawane przez sędziów, którzy stanowią część sądownictwa. Dlatego też obowiązkiem państwa jest zagwarantowanie, że decyzje jurysdykcji tubylczej są respektowane przez instytucje i władze publiczne. Konstytucja wyraźnie uznaje, że rdzenne gminy, społeczności, ludy i narodowości mogą „tworzyć, rozwijać, stosować i praktykować własne lub zwyczajowe prawo”8.
COFJ nie reguluje jurysdykcji tubylczej ani nie może tego zrobić, ponieważ treść będzie zależeć od tego, co każdy z tych ludów opracował, ale w swoim ostatnim tytule odnosi się do tego, co nazywa „relacjami jurysdykcji tubylczej z jurysdykcją zwyczajową”, w celu zachowania zgodności z normą konstytucyjną, która uznaje tworzenie, rozwój i stosowanie własnego prawa przez ludność tubylczą. Dwie rzeczy powinny zostać podkreślone w tym rozporządzeniu. Pierwszą z nich jest wzmianka o niektórych zasadach sprawiedliwości międzykulturowej skierowanych nie do ludności tubylczej lub jej władz, ale do działań sędziów, prokuratorów, obrońców publicznych, policji i innych funkcjonariuszy publicznych, którzy muszą wziąć pod uwagę, m.in., zasadę non bis in idem, zgodnie z którą działania tubylczych organów wymiaru sprawiedliwości nie mogą być weryfikowane przez zwykłych sędziów lub przez jakikolwiek organ administracyjny. Wręcz przeciwnie, jako gwarancja rzetelnego procesu, Konstytucja Republiki stanowi, że sprawy rozstrzygane przez tę jurysdykcję muszą być brane pod uwagę, aby nie naruszać gwarancji nieosądzania więcej niż jeden raz w tej samej sprawie. Inną zasadą, którą podkreślamy, jest tzw. zasada jurysdykcji pro indigenous, która, podobnie jak zasady pro operario, pro reo lub pro legislatore, oznacza, że w przypadku wątpliwości między jurysdykcją zwykłą a jurysdykcją lokalną, zostanie ona rozstrzygnięta na korzyść tej drugiej.
Drugą rzeczą, na którą należy zwrócić uwagę w rozporządzeniu COFJ, jest to, że ustanowiono procedurę rozwiązywania ewentualnych konfliktów jurysdykcji między dwiema jurysdykcjami, stwierdzając, że zwykli sędziowie, którzy są świadomi istnienia procesu przedłożonego władzom tubylczym, muszą odmówić jurysdykcji nad tym ostatnim, z jedynym wymogiem, że musi istnieć wniosek o odmowę ze strony władz tubylczych i uzasadnienie, poprzez zaprzysiężone oświadczenie, że ma taki status.
Konstytucja Republiki nie ogranicza zakresu, w jakim jurysdykcja tubylcza może działać; jednak Trybunał Konstytucyjny, zauważając, że nie jest to kwestia ingerowania lub ograniczania prawa do autonomii jurysdykcyjnej społeczności tubylczych, ludów i narodowości, wyznaczył granice, stwierdzając, że „… w przypadku, gdy przestępstwo przeciwko życiu wystąpi w obrębie społeczności tubylczej lub terytorium, Państwo zagwarantuje, podobnie jak na pozostałym terytorium kraju, że będzie ono sądzone i karane zgodnie z przepisami prawa karnego powszechnego. W ten sposób, na mocy art. 66.1 Konstytucji Republiki, wszystkie przypadki śmierci będą zawsze rozpatrywane przez Państwo…”9.
Decyzje sądownictwa tubylczego podlegają kontroli konstytucyjnej w drodze tzw. skargi nadzwyczajnej o ochronę przed decyzjami tubylczego wymiaru sprawiedliwości. W tym względzie ustawa organiczna o gwarancjach jurysdykcyjnych i kontroli konstytucyjnej stanowi, że każda osoba, która nie zgadza się z decyzją organu tubylczego w wykonywaniu funkcji jurysdykcyjnych, może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego i zakwestionować tę decyzję w ciągu 20 dni od otrzymania informacji o niej. Niezgoda może wynikać z faktu, że decyzja narusza konstytucyjnie gwarantowane prawa lub dyskryminuje kobiety ze względu na to, że są kobietami.