O konieczności powrotu do mechanizmu kontrolnego przewidzianego w dawnym art. 86 § 6 PrUSP

W ustawie z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, poza rozwiązaniami dotyczącymi m.in. nowej struktury organizacyjnej tego sądu, przewidziane zostały również zmiany przepisów znajdujących się w innych aktach prawnych, w tym w PrUSP. Jedną z nich była zmiana polegająca na uchyleniu art. 86 § 6 PrUSP, który przewidywał mechanizm kontrolny¹ pozwalający sędziemu, wobec którego prezes właściwego sądu wyraził sprzeciw co do jego dodatkowej aktywności, zwrócić się o rozstrzygnięcie sprawy przez kolegium sądu. W niniejszym artykule przedstawiono genezę tej zmiany oraz dokonano jej oceny. Przedstawiono również argumenty przemawiające za koniecznością powrotu do zniesionego przez ustawodawcę mechanizmu kontrolnego.

1. Uchwalenie ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym² poprzedziły relatywnie krótkie prace legislacyjne (projekt tej ustawy³ wpłynął do Sejmu RP z dniem 26.9.2017 r.⁴). W ich toku przedmiotem dyskusji była przede wszystkim przewidziana w projekcie ustawy nowa struktura organizacyjna SN, instytucja skargi nadzwyczajnej⁵ oraz nowe zasady dotyczące przechodzenia sędziów SN w stan spoczynku6. O wiele mniejszym zainteresowaniem cieszyły się natomiast pozostałe objęte tym dość obszernym projektem uregulowania, w tym te, które – mimo ich zamieszczenia w ustawie dotyczącej statusu SN – miały wprowadzać zmiany w innych ustawach regulujących ustrój sądownictwa (w tym również w ustawach normujących ustrój sądów powszechnych). Jedną z takich zmian była przewidziana w projekcie modyfikacja brzmienia przepisów art. 86 § 1–2 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych⁷, która miała prowadzić do zmniejszenia łącznego wymiaru dozwolonego dodatkowego zatrudnienia sędziego (do 210 godzin dydaktycznych)⁸ oraz ograniczenia liczby miejsc, w których sędzia mógł podejmować takie zatrudnienie (a w zasadzie: aktywność zawodową⁹) do polskiej szkoły wyższej, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury oraz prawniczych samorządów¹⁰ zawodowych¹¹.

W uzasadnieniu projektu ustawy nie przedstawiono szczegółowych motywów tej zmiany. Zbliżone reguły co do rodzajów oraz ograniczonego wymiaru dodatkowego za­robkowania przewidywano jednak wówczas również odnośnie do sędziów SN (art. 43 projektu), przez co można zakładać, że próba zamieszczenia podobnych unormowań w PrUSP miała prowadzić do ujednolicenia statusu sędziów SN oraz sądów powszechnych w powyższym zakresie. Można również przypuszczać, że przemawiały za nią te same względy, które miały być przyczyną wprowadzenia wskazanych reguł dotyczących sędziów SN, tj. konieczność zapobieżenia „sytuacjom, w których dodatkowe zatrudnienie utrudni prawidłowe wykonywanie obowiązków sędziego”, jak też ­zapewnienia „całkowitej przejrzystości podejmowania przez sędziów SN dodatkowego zatrudnienia”¹² oraz wyeliminowania podejrzeń co do bezstronności sędziów „z uwagi na powiązania zawodowe”¹³. Nie można także wykluczyć, że projektodawcy upatrywali w tej zmianie realnej szansy na usprawnienie toczących się postępowań sądowych¹⁴.

2. Przewidziana w projekcie zmiana treści art. 86 § 1–2 PrUSP ostatecznie nie została jednak uchwalona. Po tym bowiem, jak po pierwszym czytaniu Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, z jednej strony, zniosła zakładane przez projekt ograniczenia co do miejsc realizacji dodatkowego zatrudnienia¹⁵, ale zarazem zaproponowała poważniejsze jeszcze obostrzenia co do wymiaru zajęć dydaktycznych sędziego¹⁶, po drugim sejmowym czytaniu Komisja ta nieoczekiwanie wycofała się zarówno z własnych propozycji, jak i z przedstawionych wcześniej w projekcie nowych reguł dodatkowej aktywności zawodowej sędziego (poprawka nr „34”)¹⁷. Równocześnie, w miejsce pierwotnie zakładanych zmian, Komisja zaproponowała jednak zmianę zupełnie innego rodzaju, a mianowicie wprowadzenie do SNU przepisu uchylającego art. 86 § 6 PrUSP, tj. przepis, który przewidywał, iż w razie sprzeciwu prezesa sądu wobec zamiaru podjęcia dodatkowego zatrudnienia lub podjęcia zajęcia przez sędziego, sprawę na wniosek sędziego rozstrzygało kolegium właściwego sądu¹⁸. W ten sposób, po drugim czytaniu projektu ustawy – a więc na zaawansowanym już przecież etapie procesu legislacyjnego – zaproponowano zmianę zupełnie innego przepisu niż modyfikacje pierwotnie przewidziane w projekcie. Nie dotyczyła ona bowiem wskazanych art. 86 § 1–2 PrUSP, tj. problematyki wymiaru godzin dodatkowego zatrudnienia i miejsc, w których zatrudnienie to sędzia może podejmować, ale przepisu, który przewidywał mechanizm kontrolny¹⁹ w stosunku do sprzeciwu prezesa właściwego sądu wobec podjęcia przez sędziego dodatkowej aktywności.

Poprawka (nr „34”²⁰) przewidująca uchylenie art. 86 § 6 PrUSP została przyjęta przez Sejm RP, a następnie, w konsekwencji podpisania ustawy przez Prezydenta RP, stała się z dniem wejścia w życie SNU (3.4.2018 r.) obowiązującym prawem. Ze stenogramu posiedzenia, podczas którego ­odbyło się trzecie czytanie projektu, a także z pozostałych dostępnych dokumentów procesu legislacyjnego nie wynika jednak, by przed głosowaniem nad tą poprawką ^­przedstawiono opinii publicznej jej szczegółowe uzasadnienie²¹. Mimo dość ożywionej dyskusji parlamentarnej na temat projektu ustawy, na posiedzeniu plenarnym zagadnienie to było poruszone jedynie w niewielkim zakresie²². Nie do końca jasne mogą być zatem powody dokonania tej zmiany²³.