Doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego dla SędziegoJacka Gudowskiego
Laudacja na cześć Sędziego Sądu Najwyższego w stanie spoczynku Jacka Gudowskiego z okazji nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
Prof. dr hab. Jerzy Pisuliński
Katedra Prawa Cywilnego
Wydział Prawa i Administracji UJ
Zgodnie ze Statutem Uniwersytetu Jagiellońskiego, tytuł doktora honoris causa nadawany jest osobom o wybitnych osiągnięciach naukowych oraz o powszechnie uznanym autorytecie. Pan sędzia Jacek Gudowski spełnia obydwa te wymagania. Ma znakomite osiągnięcia w zakresie nauki prawa, zwłaszcza prawa cywilnego materialnego i postępowania cywilnego, a jako wieloletni sędzia Sądu Najwyższego budował autorytet Sądu Najwyższego po przełomie politycznym w 1989 r., stając się wzorem dla kolejnych pokoleń sędziów.
Działalność naukowa, choć stanowiąca bardzo ważną część zawodowego życia Jacka Gudowskiego, stanowiła jednak uzupełnienie dla służby sędziowskiej, której się poświęcił. Po ukończeniu w 1971 r. studiów prawniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim odbył aplikację sędziowską w ówczesnym Sądzie Wojewódzkim w Krakowie i złożył egzamin sędziowski. W 1973 r. został asesorem, a w 1975 r. sędzią w Sądzie Powiatowym w Bochni. W 1980 r. został powołany na urząd sędziego Sądu Wojewódzkiego w Tarnowie, stając się najmłodszym sędzią sądu tego szczebla w Polsce. W 1987 r. przeszedł do Sądu Wojewódzkiego w Krakowie, gdzie pełnił funkcję wizytatora do spraw cywilnych.
Z dniem 1.7.1990 r., mając zaledwie 40 lat, został powołany do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. W Sądzie Najwyższym pełnił od 2000 r. funkcję przewodniczącego Wydziału III Izby Cywilnej. Do zadań tego Wydziału należy udzielanie odpowiedzi na pytania prawne sądów oraz podejmowanie uchwał zmierzających do ujednolicania orzecznictwa i praktyki sądowej. Jacek Gudowski był przez długie lata wiceprzewodniczącym Kolegium redakcyjnego urzędowego zbioru orzecznictwa Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej. W stan spoczynku w Sądzie Najwyższym przeszedł 27.4.2020 r., kontynuując nadal działalność naukową rozpoczętą w połowie lat 80. zeszłego stulecia.
Jako sędzia Sądu Najwyższego Jacek Gudowski kształtował orzecznictwo tegoż Sądu w wielu bardzo doniosłych dla praktyki prawniczej, a także istotnych dla wymiaru sprawiedliwości, sprawach. Był sprawozdawcą w 170 uchwałach podejmowanych przez Sąd Najwyższy oraz uczestniczył w podjęciu ponad 100 uchwał w powiększonych składach Sądu Najwyższego.
Można wymienić kilka przykładowych rozstrzygnięć Sądu Najwyższego, w których sprawozdawcą i autorem uzasadnień był Jacek Gudowski, a które wpłynęły na stosowanie prawa przez sądy a zarazem na naukę prawa:
1) SN wielokrotnie zajmował się w swoim orzecznictwie pojęciem sprawy cywilnej i dopuszczalności drogi sądowej; przykładami takich rozstrzygnięć były: uchwała SN z 8.1.1992 r. (III CZP 138/91), w której przyjęto, że przedmiotem postępowania cywilnego jest roszczenie procesowe, przedstawione pod osąd sądu, które wraz z przedstawionymi przez powoda faktami konkretyzuje stosunek prawny zachodzący między stronami i przesądza o charakterze sprawy; postanowienie z 11.9.2014 r. (III CZ 46/14), w którym uznano za dopuszczalne dochodzenie przez organ podatkowy w postępowaniu cywilnym zwrotu wypłaconej podatnikowi kwoty po stwierdzeniu nieważności decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego na kwotę niższą niż kwota zapłaconego przez podatnika podatku; postanowienie z 21.5.2002 r. (III CK 53/02), w którym SN stwierdził, że sąd, który odrzuca pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, obowiązany jest wskazać stronie sąd, do którego właściwości zastrzeżone jest rozpoznanie sprawy;
2) SN wielokrotnie podejmował kwestię zakresu zaskarżenia orzeczenia sądu I instancji; przykładami takich rozstrzygnięć były: uchwała 7 sędziów SN z 3.1.2008 r. (III CZP 49/07), w której przesądzono, że w postępowaniu apelacyjnym sąd II instancji jest związany jedynie zarzutami dotyczącymi naruszenia przepisów postępowania cywilnego, z wyjątkiem nieważności postępowania, którą sąd uwzględnia w granicach zaskarżenia z urzędu; w systemie apelacji pełnej sąd odwoławczy kontroluje bowiem stosowanie prawa materialnego przez sąd I instancji i nie jest związany zarzutami apelacji w tym zakresie; uchwała 7 sędziów SN z 17.1.2001 r. (III CZP 49/00), w której rozstrzygnięto dopuszczalność stosowania wstępnej kontroli skargi kasacyjnej (tzw. przedsądu) od orzeczeń wydanych przed wejściem w życie przepisów regulujących ten etap postępowania – SN uznał, że w postępowaniu cywilnym nie obowiązuje zasada ochrony praw słusznie nabytych, a nowe przepisy mogą mieć zastosowanie do spraw będących w toku; postanowienie z 4.2.2000 r. (II CZ 178/99), w którym SN podkreślił, że celem postępowania kasacyjnego jest ochrona interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni, co wynika przede wszystkim z ustrojowej, konstytucyjnej funkcji Sądu Najwyższego, a nie korekta rozstrzygnięć wydanych przez sądy powszechne; uchwała z 26.9.2000 r. (III CZP 29/00), w której SN uznał, że w przypadku niepodpisania przez sędziego sentencji orzeczenie sądu nie istnieje w znaczeniu prawnoprocesowym, mimo że zostało ogłoszone;
3) SN zajmował się także stosowaniem przepisów o postępowaniu nieprocesowym, które cechuje się pewnymi odrębnościami; przykładami takich orzeczeń istotnych dla praktyki były: uchwała 7 sędziów SN z 20.4.2010 r. (III CZP 112/09), w której SN rozstrzygnął wieloletni spór dotyczący skutków niewzięcia udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym przez osobę zainteresowaną, stwierdzając, że nie powoduje to nieważności takiego postępowania; uchwała SN z 23.2.2018 r. (III CZP 103/17), w której SN wyjaśnił kwestię skutków ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej z mocą wsteczną na wcześniejszą umowę o podziale częściowym majątku wspólnego;
4) SN podejmował też nowe zagadnienia, z którymi stykały się sądy; przykładami takich rozstrzygnięć mogą być: postanowienie z 27.10.2007 r. (III CK 155/00), w którym SN rozstrzygnął kwestię braku zgody pacjenta na wykonanie zabiegu medycznego; uchwała z 19.11.2010 r. (III CZP 79/10), w której SN opowiedział się za możliwością żądania zadośćuczynienia za tzw. zmarnowany urlop na podstawie ówczesnego art. 11a ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. o usługach turystycznych; uchwała 7 sędziów SN z 27.3.2018 r. (III CZP 60/17), w której SN rozstrzygał o możliwości dochodzenia zadośćuczynienia przez osoby bliskie bezpośrednio poszkodowanego czynem niedozwolonym w związku z zerwaniem więzi rodzinnych – do tego orzeczenia Jacek Gudowski złożył zdanie odrębne, w którym wypowiedział się przeciwko uznaniu więzi rodzinnych za dobro osobiste, a nawet szerzej – przeciwko traktowaniu dóbr osobistych jako swoistej klauzuli generalnej, która obejmuje „niemal każdy osądzany przypadek żądania zadośćuczynienia i każdy stan faktyczny, nieznajdujący prostego rozwiązania w obowiązującym prawie i pozwalający naprawić wszystkie rzeczywiste lub domniemane „krzywdy” oraz uszczerbki w „idealnych interesach” stron”; jego zdaniem, podstawą zasądzenia zadośćuczynienia dla osób bliskich bezpośrednio poszkodowanego może być stosowany w drodze analogi przepis o zadośćuczynieniu za śmierć poszkodowanego (w tym też kierunku został znowelizowany później Kodeks cywilny, do którego wprowadzony został nowy art. 4462).