Forum Konsumenckie przy Rzeczniku Praw Obywatelskich

Kolejną sferą aktywności sądu, w której seniorzy mogą natrafić na bariery, są dokumenty wytwarzane przez sądy. Są to orzeczenia, uzasadnienia orzeczeń, pisemne zawiadomienia i zobowiązania oraz pouczenia. Problem nie dotyczy tylko seniorów, gdyż w zasadzie każda osoba niebędąca prawnikiem może stwierdzić, że dokumenty te są pisane językiem hermetycznym i niezrozumiałym, a ich ujęcie graficzne jest nieprzystępne. Dla społecznego odbioru wymiaru sprawiedliwości oraz dla rzeczywistego zapewnienia prawa do sądu nie ma chyba rzeczy gorszej niż sytuacja, w której obywatel nie wie, czego sąd od niego oczekuje, w jaki sposób sprawa została rozstrzygnięta i dlaczego zapadło takie, a nie inne rozstrzygnięcie. Problem ten może być rozwiązany jedynie częściowo. Formułowanie sentencji orzeczeń jest podporządkowane wyrażeniu w nich w sposób maksymalnie precyzyjny decyzji procesowej sądu, a ich treść jest zdeterminowana nie tylko aktami obowiązującego prawa, ale też możliwością zagwarantowania ich prawidłowego wykonania przez inne organy publiczne czy też komorników sadowych, a próby ingerencji w treść orzeczeń zmierzające do zwiększenia ich jasności dla osób niebędących prawnikami wiążą się z ryzykiem niewłaściwego odczytania treści rozstrzygnięcia. Odnośnie do uzasadnień orzeczeń, trzeba odnotować, że są one kierowane do adresatów o bardzo zróżnicowanych kompetencjach językowych i prawniczych. Odbiorcami uzasadnienia orzeczenia są bowiem zawodowi prawnicy będący sędziami sądu II instancji, pełnomocnikami stron czy komornikami, ponadto same strony czy inni uczestnicy postępowania, a w niektórych procesach również media czy – w innym ujęciu – opinia publiczna. Sędzia przedstawiający na piśmie motywy podjętej decyzji procesowej musi uwzględnić potrzeby każdej z tych grup – z jednej strony, ująć argumenty językiem prawniczym i syntetycznym, a z drugiej – wyłożyć swoje racje przystępnie i zrozumiale. Pozostaje jeszcze trzecia grupa dokumentów adresowanych do stron, a mianowicie zawiadomienia, zobowiązania i pouczenia. W ich przypadku już na etapie ich sporządzania wiadomo, że są adresowane do osób niebędących prawnikami. Dokumenty te są przy tym w praktyce sporządzane w oparciu o funkcjonujące w danym sądzie wzory zapisane w postaci elektronicznej. Stosowanie wzorów i wiedza o adresacie tych pism otwierają pole do relatywnie prostego wprowadzenia zmian służących lepszej komunikacji sądów ze stronami i innymi osobami uczestniczącymi w postępowaniach sądowych. Ulepszenia mogą być dokonane na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, stosowane druki powinny zostać sformułowane zgodnie z regułami prostego języka w sposób zrozumiały i przystępny. Zadanie to wydaje się tylko pozornie łatwe, gdyż przeniesienie informacji ujętych pierwotnie w języku aktów prawnych na język potoczny wymaga wiedzy z zakresu językoznawstwa, a przy tym przekład treści prawnych na język potoczny musi być możliwie wierny. Po wtóre, pisma sądowe powinny być tworzone w sposób zapewniający komunikatywność również od strony graficznej. Chodzi tu o rozmiar i rodzaj czcionki, układ treści, właściwe stosowanie pogrubień i podkreśleń, a także włączenie elementów graficznych⁴.

Trzecia ze sfer aktywności sądu, w których senior może napotkać bariery, dotyczy kontaktu z sądem jako instytucją. Kontakt ten odbywa się nie tylko na sali rozpraw, ale również w biurach obsługi interesantów, sekretariatach wydziałów czy czytelniach akt lub ksiąg wieczystych. Nie można też zapominać o kwestiach prozaicznych, takich jak samo dotarcie do sądu, znalezienie właściwego pomieszczenia czy możliwość skorzystania z toalety. Na płaszczyźnie poszczególnych sądów istnieje pole do szczególnej efektywnej współpracy organów sądów z jednostkami pozarządowymi. Nikt bowiem nie jest w stanie lepiej zdefiniować barier występujących w konkretnym sądzie i sformułować lepszych sposobów ich usunięcia niż osoby zajmujące się w swojej codziennej działalności osobami o szczególnych potrzebach. Warto przypomnieć, że we współpracy z sądami organizacje pozarządowe dysponują dwoma istotnymi narzędziami prawnymi: prawem do informacji publicznej oraz instytucją skarg i wniosków dotyczących działalności sądu. Obowiązek udzielania informacji publicznych odnoszących się do konkretnego sądu spoczywa na jego prezesie, przy czym ustawa zakreśla termin do udzielenia takiej informacji. Postępowanie w sprawie udzielenia informacji publicznej jest dalece odformalizowane, a przy tym zakres pojęcia informacji publicznej został ujęty szeroko. Wydaje się, że korzystając z tego narzędzia prawnego można uzyskać niezbędną wiedzę o barierach istniejących w dostępie do sądu dla seniorów. Drugim z narzędzi jest instytucja skarg i wniosków dotyczących działalności sądu uregulowana w art. 41a i n. ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych⁵. Również w tym przypadku obowiązek odniesienia się do skargi lub wniosku spoczywa na prezesie sądu. Odpowiedź powinna zostać udzielona bez zwłoki, jednak nie później niż w terminie miesiąca. Niezależnie od tego warto zachęcać przedstawicieli organizacji pozarządowych zajmujących się potrzebami seniorów do osobistego kontaktu z organami sądów lub organizacjami sędziowskimi, gdyż nawiązany w ten sposób dialog może przyczynić się do wdrożenia rozwiązań likwidujących istniejące obecnie bariery w dostępie seniorów do sądów.