Forum Konsumenckie przy Rzeczniku Praw Obywatelskich
IV. Rozwiązania przyjęte przez TSUE
1. TSUE opowiedział się za drugą interpretacją i jednoznacznie rozstrzygnął, że art. 16 ust. 1 dyrektywy o kredycie konsumenckim należy rozumieć w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta (pkt 36 uzasadnienia).
Swoje rozstrzygnięcie Trybunał uzasadnił systemowo: przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (pkt 26). Celem dyrektywy 2008/48 jest, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Ów system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania (pkt 29).
Przyjęcie pierwszego sposobu interpretacji spowodowałoby, że skuteczność uprawnienia konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona i obchodzona przez przedsiębiorców poprzez odpowiednie formułowanie umów (pkt 30). Stwarzałoby także ryzyko, że konsument zostanie obciążony wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ kredytodawca mógłby próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy (pkt 32). Znacznie utrudnione byłoby również określenie przez konsumenta lub sąd kosztów obiektywnie związanych z okresem obowiązywania umowy (pkt 33). Jednocześnie (pkt 35) interesy kredytodawcy są chronione przez przysługujące mu prawo do otrzymania rekompensaty za ewentualne koszty bezpośrednio związane z przedterminową spłatą kredytu [w prawie polskim prowizja za spłatę kredytu przed terminem]. Ponadto w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu kredytodawca wcześniej odzyskuje pożyczoną sumę, która jest wówczas dostępna do celów ewentualnego zawarcia nowej umowy o kredyt (pkt 36).
2. TSUE uznał, że pomimo iż w sporze sądowym występowali po obu stronach przedsiębiorcy, sprawa nie traci konsumenckiego charakteru, gdyż zakres stosowania dyrektywy o kredycie konsumenckim zależy nie od tożsamości stron sporu, lecz od statusu stron umowy o kredyt konsumencki (pkt 20).
V. Praktyczne możliwości wykorzystania orzeczenia przez sądy krajowe
1. Z uwagi na to, że dyrektywa 2008/48 o kredycie konsumenckim jest dyrektywą harmonizacji zupełnej, sposób interpretacji przyjęty przez Trybunał jest praktycznie wiążący w sprawach o obniżenie kosztów kredytu związanych z jego przedterminową spłatą, jeżeli przedmiotem sporu jest zakres obowiązku zwrotu kosztów kredytu. W takich przypadkach, w oparciu o rozumowanie zaproponowane przez TSUE, należy przyjąć, że obowiązkiem częściowego zwrotu przewidzianego w art. 49 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim objęte są wszystkie koszty składające się na całkowity koszt kredytu, a nie tylko te z nich, które są uzależnione od czasu trwania umowy (pkt 36).
Metoda, jaką należy zastosować w celu obliczenia obniżki, polega na uwzględnieniu całości kosztów poniesionych przez konsumenta, a następnie obniżeniu tej kwoty proporcjonalnie do pozostałego okresu obowiązywania umowy (pkt 24).
2. Jeżeli żadna ze stron sporu sądowego nie jest konsumentem, gdyż doszło do cesji uprawnień przez konsumenta na inny podmiot, a sprawa powstała na tle ustawy o kredycie konsumenckim, przepisy ustawy o kredycie konsumenckim znajdą swoje zastosowanie. Znaczenie ma bowiem status stron umowy o kredyt konsumencki, a nie status stron sporu sądowego.