Forum Konsumenckie przy Rzeczniku Praw Obywatelskich
Styk prawa Unii Europejskiej i prawa krajowego
Wyjaśnienia na tle orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 7.11.2019 r. w sprawach C-419/18 I C-483/18 Profi Credit II
Dotyczy:
1. Obowiązku kontroli przez sąd krajowy z urzędu postanowień umowy konsumenckiej i wykonania obowiązków informacyjnych.
2. Możliwości dopuszczenia przez sąd krajowy z urzędu dowodów w postępowaniu nakazowym i zaocznym.
3. Zakresu kontroli stosunku podstawowego w razie dochodzenia przeciwko konsumentowi roszczeń na podstawie weksla własnego in blanco.
I. Stan faktyczny
Wyrok TSUE1 w sprawie Profi Credit II został wydany w połączonych sprawach zainicjowanych pytaniami prejudycjalnymi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie (na tle kilku spraw o roszczenia z umowy pożyczki) [sprawa C-419/18] oraz Sądu Okręgowego w Opolu [sprawa C-483/18]. Powództwa zostały wytoczone przez tę samą instytucję pożyczkową, w oparciu o weksle własne in blanco wystawione przez konsumentów, którzy zawarli umowy pożyczki.
W pierwszej grupie spraw powództwo zostało wytoczone wraz z wnioskiem o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. W żadnej ze spraw do pozwu nie została dołączona umowa stanowiąca podstawę wystawienia weksla. Jedynie w jednej ze spraw rozpoznawanych przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie, umowa została przedstawiona przez pozwanego. W tych okolicznościach sąd odmówił wydania nakazu zapłaty i skierował sprawy na drogę postępowania zwykłego, a następnie wystąpił do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi:
1) Czy art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy [93/13] oraz dyrektywa [2008/48], w tym w szczególności jej art. 10, 14, 17 ust. 1 i art. 19, stoją na przeszkodzie takiemu unormowaniu prawa krajowego, które pozwala na zabezpieczenie wierzytelności kredytodawcy będącego przedsiębiorcą wobec kredytobiorcy będącego konsumentem za pomocą weksla własnego niezupełnego (in blanco)?
2) Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy [93/13] należy interpretować w ten sposób, że nakłada[ją] on[e] na sąd rozpoznający sprawę w procesie, o którym mowa w pytaniu pierwszym, obowiązek zbadania z urzędu, czy postanowienia umowy kształtującej stosunek podstawowy dla zobowiązania wekslowego nie zawierają nieuczciwych warunków umownych, także wtedy, gdy będący powodem przedsiębiorca opiera swoje roszczenie wyłącznie na stosunku wekslowym?
W sprawie rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy w Opolu powód dołączył do pozwu wypełniony weksel własny in blanco, następnie zaś nie odpowiedział na wezwanie sądu pierwszej instancji do przedstawienia porozumienia wekslowego i umowy pożyczki. Mimo istnienia przesłanek do wydania wyroku zaocznego, sąd I instancji oddalił powództwo, powołując się na brak możliwości analizy postanowień umowy pożyczki, a także wskazując na ogólną wiedzę o wątpliwościach co do treści umów zawieranych przez pozwanego. Sąd Okręgowy w Opolu, rozpoznając apelację od tego orzeczenia, wystąpił do TSUE z pytaniem prejudycjalnym:
„Czy przepisy dyrektywy [93/13], zwłaszcza art. 3 ust. 1 i 2, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, oraz przepisy dyrektywy [2008/48], zwłaszcza art. 22 ust. 3, należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie takiemu rozumieniu przepisów art. 10 w związku z art. 17 ustawy z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe, które nie pozwala na działanie sądowi z urzędu w sytuacji, gdy ma on silne i uzasadnione przekonanie oparte na materiałach niepochodzących od stron sprawy, że umowa stanowiąca źródło stosunku podstawowego jest przynajmniej częściowo nieważna, a powód dochodzi swojego roszczenia z weksla in blanco, pozwany zaś nie zgłasza zarzutów i zachowuje się biernie?”.
II. Problemy zdefiniowane przez TSUE
Jako zasadniczy problem prawny na tle obu pytań TSUE wskazał kwestię, czy w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla własnego in blanco, zabezpieczającego roszczenia wobec konsumenta w umowie kredytu konsumenckiego i wypełnionego następnie przez remitenta, sąd może odmówić wystawienia nakazu zapłaty lub wydania wyroku zaocznego i zażądać z urzędu przedstawienia umowy kredytu i deklaracji wekslowej.
Ponadto, TSUE wskazał na potrzebę ustalenia czy weksel własny in blanco, w modelu regulowanym przez prawo polskie, może stanowić sposób zabezpieczenia roszczeń wobec konsumenta, czy też jego stosowanie stoi w sprzeczności z dyrektywami 93/13/EWG2 oraz 2008/48/WE3.