- Prawo ustrojowe
- Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 1(43)/2021, dodano 9 czerwca 2021.
Glosa do wyroku z 1.12.2020 r. wydanego przez Wielką Izbę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18)
II.2. W dniu 31.5.2018 r. na podstawie art. 6 ust. 1 Konwencji Pan Ástráðsson wniósł skargę do ETPCz, w której zarzucił, że:
1) jeden z trzech sędziów w składzie nowo utworzonego Sądu Apelacyjnego, który utrzymał w mocy jego wyrok skazujący, a mianowicie A.E., nie został wyznaczony zgodnie z odpowiednim prawem krajowym, w związku z czym postawione mu zarzuty karne nie zostały ustalone przez „sąd ustanowiony ustawą” w rozumieniu tego przepisu;
2) odmówiono mu prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu przewidzianego w art. 6 ust. 1 Konwencji, biorąc pod uwagę udział A.E. w składzie Sądu Apelacyjnego, która orzekła w jego sprawie, mimo wad w jej powołaniu.
„W wyroku Izby z 12.3.2019 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł pięcioma głosami do dwóch, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji (prawo do sądu ustanowionego ustawą). Izba stwierdziła w szczególności, że proces, w którym została powołana A.E., stanowił rażące naruszenie obowiązujących przepisów krajowych. Ze szkodą dla zaufania, które sądownictwo w społeczeństwie demokratycznym musi wzbudzać w opinii publicznej, naruszyło samą istotę zasady, że sąd musi być ustanowiony ustawą. Ponadto Izba stwierdziła jednogłośnie, że nie ma potrzeby rozpatrywania pozostałych skarg na podstawie art. 6 ust. 1 (prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu).
W dniu 14.5.2019 r. Rząd wniósł o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby na podstawie art. 43 (przekazanie do Wielkiej Izby). W dniu 9.9.2019 r. zespół Wielkiej Izby przychylił się do tego wniosku. Rozprawa odbyła się 5.2.2020 r.
W dniu 1.12.2020 r. zapadł wyrok Wielkiej Izby, w którym Trybunał:
1) stwierdził jednogłośnie, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji w zakresie prawa do sądu ustanowionego ustawą;
2) stwierdził, większością 12 głosów do 5, że nie zachodziła potrzeba badania pozostałych zarzutów sformułowanych na podstawie art. 6 pkt 1 Konwencji;
3) stwierdził, większością 13 głosów do 4, że samo ustalenie naruszeń stanowi wystarczające zadośćuczynienie szkody niemajątkowej doznanej przez Skarżącego (art. 41 Konwencji);
4) jednogłośnie zasądził koszty i zwrot wydatków;
5) większością 13 głosów do 4 oddalił pozostałe żądania Skarżącego4.
Wyrokiem Wielkiej Izby z 1.12.2020 r. został tym samym utrzymany w mocy wyrok Trybunału z 12.3.2019 r., wydany w składzie 7-osobowym.
III. Test oceny wagi naruszeń procedury
III.1. Założenia ogólne do testu
Fundamentalne znaczenie wyroku polega przede wszystkim na sformułowaniu trzystopniowego testu, pozwalającego na ocenę wagi naruszeń procedury nominacyjnej. W tym zakresie ETPC oparł się na następujących założeniach generalnych.
Trybunał wyszedł z założenia, że w sprawie zakończonej glosowanym wyrokiem strony nie kwestionowały powstania i funkcjonowania na podstawie uregulowań przyjętych przez Parlament Islandii nowo utworzonego Sądu Apelacyjnego (pkt 206). Zadaniem Trybunału nie była także ocena systemu powoływania sędziów obowiązującego w ww. kraju. Co do zasady, Konwencja nie wyklucza powoływania sędziów przez organ władzy wykonawczej lub ustawodawczej, ale jedynie, gdy spełniony jest warunek, że przy pełnieniu urzędu na sędziów powołanych w takim trybie nie jest wywierany nacisk. Przedmiotem oceny Trybunału jest natomiast zawsze spełnienie wymagań Konwencji. Nie było również potrzeby przesądzania przez Wielką Izbę, czy doszło do naruszenia krajowych (islandzkich) uregulowań w materii powoływania sędziów, w odniesieniu do powołania Sędzi A.E. do nowo utworzonego Sądu Apelacyjnego, gdyż Sąd Najwyższy Islandii przesądził wcześniej, że nie dochowano odpowiednich uregulowań przy powołaniu czterech sędziów, w tym A.E. (pkt 207–208). W ślad za tymi ustaleniami Sądu Najwyższego Islandii Wielka Izba przyjęła, że doszło do naruszeń prawa wewnętrznego (pkt 209).
Sedno stanowiska Wielkiej Izby w powyższej kwestii sprowadza się zatem do ustalenia, że jej rola w sprawie zakończonej glosowanym wyrokiem polegała na określeniu konsekwencji ww. naruszeń w kontekście art. 6 pkt 1 Konwencji (pkt 206), czyli – inaczej mówiąc – na stwierdzeniu, czy ta ocena krajowa spełnia standardy konwencyjne i czy nie doszło do rażących naruszeń prawa krajowego. W przeciwnym razie gwarancje przewidziane w tym postanowieniu Konwencji byłyby iluzoryczne. Takie podejście oznacza, że została spełniona zasada subsydiarności5.
W okolicznościach sprawy zakończonej glosowanym wyrokiem chodziło zatem o ustalenie, czy udział sędzi A.E., przy powołaniu której doszło do naruszeń, pozbawił skarżącego prawa do bycia osądzonym przez „sąd ustanowiony ustawą” (pkt 210, 215). Ta cecha sądu jest bowiem odzwierciedleniem zasady rządów prawa (rule of law; pkt 211, 226, 233–234, 237)6, a sama procedura powoływania sędziów jest nieodłącznym elementem koncepcji „sądu ustanowionego ustawą” (pkt 227–228)7.
Z kolei uniwersalny walor komentowanego orzeczenia wynika z tego, że – jak już wskazano na wstępie – Trybunał sformułował trzystopniowy test, pozwalający ustalić, które odstępstwa od zasad procedury sędziowskich nominacji są tak poważne, że mogą być uznane za pogwałcenie prawa do „sądu ustanowionego ustawą”, a tym samym stanowią granicę ciężkiego stopnia naruszeń przyjętą przez Trybunał.