- Prawo ustrojowe
- Artykuł pochodzi z numeru IUSTITIA 2(44)/2021, dodano 25 sierpnia 2021.
O konieczności powrotu do mechanizmu kontrolnego przewidzianego w dawnym art. 86 § 6 PrUSP
W ustawie z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, poza rozwiązaniami dotyczącymi m.in. nowej struktury organizacyjnej tego sądu, przewidziane zostały również zmiany przepisów znajdujących się w innych aktach prawnych, w tym w PrUSP. Jedną z nich była zmiana polegająca na uchyleniu art. 86 § 6 PrUSP, który przewidywał mechanizm kontrolny1 pozwalający sędziemu, wobec którego prezes właściwego sądu wyraził sprzeciw co do jego dodatkowej aktywności, zwrócić się o rozstrzygnięcie sprawy przez kolegium sądu. W niniejszym artykule przedstawiono genezę tej zmiany oraz dokonano jej oceny. Przedstawiono również argumenty przemawiające za koniecznością powrotu do zniesionego przez ustawodawcę mechanizmu kontrolnego.
1. Uchwalenie ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym2 poprzedziły relatywnie krótkie prace legislacyjne (projekt tej ustawy3 wpłynął do Sejmu RP z dniem 26.9.2017 r.4). W ich toku przedmiotem dyskusji była przede wszystkim przewidziana w projekcie ustawy nowa struktura organizacyjna SN, instytucja skargi nadzwyczajnej5 oraz nowe zasady dotyczące przechodzenia sędziów SN w stan spoczynku6. O wiele mniejszym zainteresowaniem cieszyły się natomiast pozostałe objęte tym dość obszernym projektem uregulowania, w tym te, które – mimo ich zamieszczenia w ustawie dotyczącej statusu SN – miały wprowadzać zmiany w innych ustawach regulujących ustrój sądownictwa (w tym również w ustawach normujących ustrój sądów powszechnych). Jedną z takich zmian była przewidziana w projekcie modyfikacja brzmienia przepisów art. 86 § 1–2 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych7, która miała prowadzić do zmniejszenia łącznego wymiaru dozwolonego dodatkowego zatrudnienia sędziego (do 210 godzin dydaktycznych)8 oraz ograniczenia liczby miejsc, w których sędzia mógł podejmować takie zatrudnienie (a w zasadzie: aktywność zawodową9) do polskiej szkoły wyższej, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury oraz prawniczych samorządów10 zawodowych11.
W uzasadnieniu projektu ustawy nie przedstawiono szczegółowych motywów tej zmiany. Zbliżone reguły co do rodzajów oraz ograniczonego wymiaru dodatkowego zarobkowania przewidywano jednak wówczas również odnośnie do sędziów SN (art. 43 projektu), przez co można zakładać, że próba zamieszczenia podobnych unormowań w PrUSP miała prowadzić do ujednolicenia statusu sędziów SN oraz sądów powszechnych w powyższym zakresie. Można również przypuszczać, że przemawiały za nią te same względy, które miały być przyczyną wprowadzenia wskazanych reguł dotyczących sędziów SN, tj. konieczność zapobieżenia „sytuacjom, w których dodatkowe zatrudnienie utrudni prawidłowe wykonywanie obowiązków sędziego”, jak też zapewnienia „całkowitej przejrzystości podejmowania przez sędziów SN dodatkowego zatrudnienia”12 oraz wyeliminowania podejrzeń co do bezstronności sędziów „z uwagi na powiązania zawodowe”13. Nie można także wykluczyć, że projektodawcy upatrywali w tej zmianie realnej szansy na usprawnienie toczących się postępowań sądowych14.
2. Przewidziana w projekcie zmiana treści art. 86 § 1–2 PrUSP ostatecznie nie została jednak uchwalona. Po tym bowiem, jak po pierwszym czytaniu Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, z jednej strony, zniosła zakładane przez projekt ograniczenia co do miejsc realizacji dodatkowego zatrudnienia15, ale zarazem zaproponowała poważniejsze jeszcze obostrzenia co do wymiaru zajęć dydaktycznych sędziego16, po drugim sejmowym czytaniu Komisja ta nieoczekiwanie wycofała się zarówno z własnych propozycji, jak i z przedstawionych wcześniej w projekcie nowych reguł dodatkowej aktywności zawodowej sędziego (poprawka nr „34”)17. Równocześnie, w miejsce pierwotnie zakładanych zmian, Komisja zaproponowała jednak zmianę zupełnie innego rodzaju, a mianowicie wprowadzenie do SNU przepisu uchylającego art. 86 § 6 PrUSP, tj. przepis, który przewidywał, iż w razie sprzeciwu prezesa sądu wobec zamiaru podjęcia dodatkowego zatrudnienia lub podjęcia zajęcia przez sędziego, sprawę na wniosek sędziego rozstrzygało kolegium właściwego sądu18. W ten sposób, po drugim czytaniu projektu ustawy – a więc na zaawansowanym już przecież etapie procesu legislacyjnego – zaproponowano zmianę zupełnie innego przepisu niż modyfikacje pierwotnie przewidziane w projekcie. Nie dotyczyła ona bowiem wskazanych art. 86 § 1–2 PrUSP, tj. problematyki wymiaru godzin dodatkowego zatrudnienia i miejsc, w których zatrudnienie to sędzia może podejmować, ale przepisu, który przewidywał mechanizm kontrolny19 w stosunku do sprzeciwu prezesa właściwego sądu wobec podjęcia przez sędziego dodatkowej aktywności.
Poprawka (nr „34”20) przewidująca uchylenie art. 86 § 6 PrUSP została przyjęta przez Sejm RP, a następnie, w konsekwencji podpisania ustawy przez Prezydenta RP, stała się z dniem wejścia w życie SNU (3.4.2018 r.) obowiązującym prawem. Ze stenogramu posiedzenia, podczas którego odbyło się trzecie czytanie projektu, a także z pozostałych dostępnych dokumentów procesu legislacyjnego nie wynika jednak, by przed głosowaniem nad tą poprawką przedstawiono opinii publicznej jej szczegółowe uzasadnienie21. Mimo dość ożywionej dyskusji parlamentarnej na temat projektu ustawy, na posiedzeniu plenarnym zagadnienie to było poruszone jedynie w niewielkim zakresie22. Nie do końca jasne mogą być zatem powody dokonania tej zmiany23.