Pozycja ustrojowa, kompetencje i skład Krajowej Rady Sądownictwa

Skład KRS

1) Regulacja prawna dotycząca składu Rady i trybu powoływania członków

Nadając KRS kompetencje związane z gwarancyjną funkcją ochrony niezależności sądów i niezawisłości sędziów, ustawodawca wprowadził również mechanizm chroniący niezależność Rady poprzez precyzyjne określenie reguł dotyczących jej składu oraz sposobu powoływania lub wybierania członków. Stosownie do treści art. 187 ust. 1 Konstytucji, KRS składa się z:

1. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej;
2. 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych;
3. 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów53.

W art. 187 ust. 4 Konstytucji wskazano, że ustrój, zakres działania i tryb pracy KRS oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa. Stopień szczegółowości omawianej regulacji nadaje jej w znacznym zakresie charakter wykonawczy54.

Skład KRS ma charakter mieszany i łączy przedstawicieli środowiska sędziowskiego z przedstawicielami dwóch pozostałych władz, przy czym Konstytucja nadała znaczną przewagę ilościową pochodzącym z wyboru sędziom sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych oraz Sądu Najwyższego. Taka regulacja spełnia standardy MCJ, która w pkt. 13 stanowi m.in., że w skład rady wchodzić będą wyłącznie bądź w przeważającej większości sędziowie, wybrani przez swoich kolegów, a rada sądownictwa ponosi odpowiedzialność za własne działania i decyzje. Podobne rozwiązania (mieszany charakter rady) przyjęto także w większości krajów, w których funkcjonują rady sądownictwa, przy czym w Danii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Estonii i na Węgrzech rady także są zdominowane przez środowisko sędziowskie i prawnicze55.

Kandydaci wyłaniani ze środowiska sędziowskiego i przez to środowisko, zgodnie z art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji, wybierani są według następujących wytycznych:

ü obowiązkowe jest przeprowadzenie formalnego postępowania wyborczego (głosowania);

ü w KRS powinni być reprezentowani przedstawiciele wskazanych czterech rodzajów sądów;

ü wybrane osoby muszą być aktywnymi sędziami – nie jest dopuszczalny wybór sędziów w stanie spoczynku56.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 18.7.2007 r.57 podkreślił, że omawiany przepis wyraźnie określa, że członkami KRS mogą być sędziowie, wybierani przez sędziów, nie wskazując żadnych dodatkowych cech, które warunkowałyby ich członkostwo w Radzie. Na poziomie konstytucyjnym nie przewidziano ograniczenia, aby któryś z sędziów SN, sądów powszechnych, administracyjnych lub wojskowych nie mógł wybierać lub być wybieranym do KRS. Ustawodawca zobowiązany przepisem art. 187 ust. 4 Konstytucji do uregulowania organizacji, zakresu działania i trybu prac KRS, nie ma prawa do ustanawiania dodatkowych reguł, w szczególności nie może wskazywać, który z sędziów może ubiegać się o wybór do Rady i może być do niej wybrany, a który ma być tego prawa pozbawiony. Co więcej, skoro Konstytucja nie formułuje wobec sędziów żadnych dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych, należy przyjąć, że w świetle prawa zadaniom związanym z członkostwem w tej instytucji powinni sprostać wszyscy sędziowie, niezależnie od stażu pracy czy dotychczasowego przebiegu kariery zawodowej, a ocena możliwości sędziów – kandydatów na członków KRS – pod tym względem jest dokonywana w wyborach, w których uczestniczą sędziowie danego rodzaju sądów58.

Reguły wyłaniania członków KRS ze środowiska sędziowskiego zostały określone w art. 11–13 KRSU. Przedstawiciele środowiska sędziowskiego sygnalizowali niekonstytucyjność tych regulacji. Wskazywano, że KRSU w istocie ograniczyła uprawnienia sędziów sądów powszechnych w wyborach do Rady, kształtując je w sposób odmienny niż przewiduje to Konstytucja, albowiem wprowadziła wybory spośród pięciu odrębnych grup sędziów, dzieląc sędziów powszechnych na dwie podgrupy59.

Zdaniem M. Nawackiego60, ustawodawca wprowadził ograniczenia nieprzewidziane na poziomie konstytucyjnym, niewynikające z podziału sędziów na cztery grupy. Sędzia powszechny został bowiem pozbawiony prawa wybierania i bycia wybieranym odpowiednio w grupie sędziów sądów apelacyjnych albo w grupie pozostałych sędziów powszechnych, jeśli do niej nie przynależy. Regulacja ustawowa wykracza zatem poza delegację zawartą w art. 187 ust. 4 Konstytucji. Zasada wybieralności sędziów ma wprawdzie zastosowanie do sędziów sądów rejonowych i okręgowych, mających uprawnienia do wybierania i bycia wybieranymi do KRS, ale ograniczone w porównaniu z uprawnieniami sędziów sądów apelacyjnych. Stwierdzenie niekonstytucyjności wskazanych przepisów KRSU powinno zatem otworzyć drogę do regulacji przestrzegającej zasady, że sędzia dysponuje równym głosem, bez ustanawiania dodatkowych reguł, niemających konstytucyjnego umocowania.

Podobnie krytycznie ocenił omawianą regulację B. Kostyk61, który zarzucił, że od konstytucyjnej zasady demokratycznych wyborów odstąpiono przy wyborze kandydatów z sądów administracyjnych i powszechnych, deprecjonując sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych względem sędziów NSA, a sędziów sądów rejonowych i okręgowych względem sędziów sądów apelacyjnych. Dodatkowo, z uwagi na przyjętą metodę wyborczą, zdeprecjonowano sędziów sądów rejonowych względem sędziów sądów okręgowych. System wyborczy preferujący sędziów sądów powszechnych zajmujących wyższe stanowiska służbowe uniemożliwia uzyskanie właściwej, opartej na zasadzie równości, reprezentacji sędziów sądów powszechnych w KRS. Jednym ze skutków ustawowej dyskryminacji jest to, że aktualnie nie zasiada w niej żaden z sędziów sądów rejonowych, pomimo że stanowią oni najliczniejszą grupę sędziów. Autor ten postulował przy tym, aby dostosować przepisy oraz struktury organów samorządowych do ilości sędziów w poszczególnych rodzajach sądów – wybory powinny się odbywać na zebraniach delegatów wyłanianych przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności oraz przy zagwarantowaniu równości zasad wyborczych podmiotów biorących w nich udział.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że ustawodawca może korzystać ze swych uprawnień w zakresie swobody regulacji w sposób proporcjonalny. Nie może bez należytej podstawy konstytucyjnej ograniczać, utrudniać lub deformować, choćby pośrednio, działań jakichkolwiek podmiotów, podejmowanych w granicach przyznanych im uprawnień konstytucyjnych62. Jeżeli zatem Konstytucja reguluje bezpośrednio zasadę wybieralności sędziów do KRS, nie wskazując żadnych dodatkowych cech, które warunkowałyby ich członkostwo w radzie (czy też prawo dokonania wyboru), to krytykowane rozwiązania należy ocenić jako nieproporcjonalną ingerencję w konstytucyjnie ukształtowany system wyłaniania członków KRS. Regulacja ta, wbrew postanowieniom Konstytucji, uprzywilejowuje sędziów sądów apelacyjnych i sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. De lege ­ferenda należy rozważyć zmianę art. 11 pkt 2 i 3 KRSU, zgodnie z powyższymi postulatami.

[/hidepost]