Strategia SSP „Iustitia” dotyczaca działań w krótkim, średnim i długim horyzoncie czasowym

3. Wzmocnienie organu kontroli wyborów

Problem:

Zgodnie z art.166 ustawy z 5.1.2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2023 r. poz. 2408), komisarzem wyborczym może zostać osoba, która ma wyższe wykształcenie prawnicze, daje rękojmię należytego pełnienia funkcji, nie należy do partii politycznej i nie prowadzi działalności publicznej niedającej się pogodzić z pełnioną funkcją.

Obecnie funkcjonuje 100 komisarzy wyborczych, z których około połowę stanowią osoby powołane na stanowiska sędziowskie przez Prezydenta RP na wniosek KRS ukształtowanej na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 269) lub sędziowie, którzy uzyskali stanowiska prezesów w sądach za poprzedniej władzy politycznej. Niepokojące jest to, że w ostatnich wyborach na komisarzy wyborczych znacznie wzrosła liczba wadliwie powołanych sędziów – uchwała nr 16/2023 Państwowej Komisji Wyborczej z 27.3.2023 r. w sprawie powołania komisarzy wyborczych (M.P. z 2023 r. poz. 317). Z komisarzy wyborczych wybranych w 2023 r. prawie wszyscy to niesędziwie (31 na 35), natomiast w grupie 60 komisarzy wyborczych powołanych jeszcze w 2018 r., którzy tę funkcję będą pełnili kolejną kadencję, 21 osób stanowią neosędziowie lub osoby, które awansowały na stanowiska prezesów sądów za rządów PiS.

Sytuacja ta oznacza upolitycznienie procesu wyborczego i zagraża rzetelności działania PKW w kampanii wyborczej i podczas wyborów. Konstytucja przewiduje model sędziowskiej kontroli procesu wyborczego, a niekonstytucyjnie powołani sędziowie są jego zaprzeczeniem.

Rozwiązanie:

Wskazanie na funkcje komisarzy wyborczych sędziów, którzy mają kompetencje i prawidłowe powołania na stanowiska sędziowskie, a tym samym dają rękojmię należytego wykonywania funkcji i obowiązków.

Skorzystanie z rozwiązania, przewidzianego w art. 166 § 8 Kodeksu wyborczego zgodnie z którym Państwowa Komisja Wyborcza odwołuje komisarza wyborczego, przed upływem okresu, na jaki został powołany (5 lat) w przypadku nienależytego wykonywania obowiązków. Prowadzenie działalności publicznej niedającej się pogodzić z pełnioną funkcją można uznać za nienależyte wykonywanie obowiązków komisarza.

Możliwa perspektywa czasowa działań: średnioterminowa

4. Przesunięcie sędziów od wykonywania zadań administracyjnych do orzekania

Problem:

Około 160 sędziów w trybie art. 78 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 334) jest delegowanych do Ministerstwa Sprawiedliwości do pełnienia czynności administracyjnych i nie wykonuje czynności orzeczniczych. Ich miejsca w macierzystych sądach nie są zwolnione, więc nie ma możliwości obsadzenie ich stanowisk przez innych orzeczników.

Łącznie do Ministerstwa Sprawiedliwości jest delegowanych z sądów ponad 260 osób – sędziów, referendarzy sądowych i asystentów sędziego.

Ministerstwo Sprawiedliwości jest unikalnym urzędem centralnym, który wysysa zasoby organów, których sprawne działanie ma zapewniać. Liczba i zakres merytoryczny zadań, które muszą wykonywać osoby delegowane, nie uzasadnia takiej skali procederu.

Dodatkowo wynagrodzenie i dodatki dla delegowanych do Ministerstwa Sprawiedliwości sędziów, referendarzy, asystentów pokrywane są przez sądy, a nie przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Ministerstwo nie ponosi więc kosztów pracy delegowanego sędziego, tylko koszty te ponosi sąd, w którym dany sędzia nie orzeka. Z uwagi na otrzymywanie przez sędziego na podstawie art. 78 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych dodatków (funkcyjnego lub specjalnego) w związku z delegowaniem do Ministerstwa Sprawiedliwości, koszty pokrywane przez sąd są większe niż w przypadku sędziego orzekającego w danym sądzie. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku innych osób delegowanych z sądów (referendarzy sądowych i asystentów sędziego).

W 2013 r. wystarczające było delegowanie do MS ok. 160 osób, obecnie jest to ponad 260 osób (sędziów, asystentów, referendarzy). Od czasu rządów PiS liczba delegowanych do ministerstwa osób zmniejszyła się, ale w niewystarczającym stopniu. Nie ma żadnego uzasadnienia dla wykonywania przez sędziów czy referendarzy sądowych pracy, do której wystarczająca są wiedza i umiejętność wykwalifikowanego w danej dziedzinie urzędnika służby cywilnej.

Rozwiązanie:

Udostępnienie danych o liczbie delegowanych osób oraz przeprowadzenie analizy w odniesieniu do każdego stanowiska czy niezbędne jest, aby takie zadania wykonywała osoba delegowana (w szczególności sędzia). Następnym krokiem powinno być zmniejszenie liczby osób delegowanych połączone z pozyskaniem środków w budżecie na obsadzenie stanowisk urzędnikami służby cywilnej.

Możliwa perspektywa czasowa działań: analiza w perspektywie krótkiej, racjonalizacja w perspektywie średniej.