Strategia SSP „Iustitia” dotyczaca działań w krótkim, średnim i długim horyzoncie czasowym
1. Powołanie nowych głównych rzeczników dyscyplinarnych
Problem:
Postępowania dyscyplinarne sędziów są faktycznie zablokowane, gdyż rzecznikiem dyscyplinarnym i jego zastępcami są osoby powołane przez Zbigniewa Ziobrę (Piotr Schab, Przemysław Radzik, Maciej Lasota), a ich zastępcami w apelacjach i okręgach osoby przez wskazane przez Piotra Schaba. Powoływanie tzw. rzeczników ad hoc przez Ministra Adama Bodnara nie rozwiązuje problemu systemowego, gdyż liczba spraw, które im powierza Minister, jest niewielka (kilkanaście spraw przeciwko sędziom łamiącym praworządność i etykę w latach 2016–2023). Według interpretacji Ministra Sprawiedliwości nie można odwołać trzech „głównych” rzeczników dyscyplinarnych, co oznacza, że mieliby zajmować stanowiska do czerwca 2026 r. lub uchwalenia nowej ustawy. Termin przedawnienia deliktów dyscyplinarnych wynosi 5 lat, co oznacza, że wiele deliktów dyscyplinarnych może ulec przedawnieniu. Zakładając, że realnie nowi rzecznicy mogliby wszcząć postępowania dyscyplinarne pod koniec 2026 r. – oznacza to, że przedawnić się mogą wszystkie czyny popełnione przed końcem 2021 r.
Rozwiązanie:
Ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych nie zabezpiecza ciągłości kadencji głównych rzeczników dyscyplinarnych – nie zawiera enumeratywnego wyliczenia przypadków, kiedy można zakończyć kadencję przed jej upływem. Oznacza to, że organ powołujący (Minister Sprawiedliwości) może odwołać taką osobę przed końcem kadencji, gdy przemawiają za tym względy systemowe. Żadne wartości konstytucyjne nie przemawiają za trwaniem kadencji osób powołanych na stanowiska przez poprzedniego ministra sprawiedliwości. Osoby te w sposób w jaki wykonywały swoje funkcje, stając się narzędziem represji wobec broniących praworządności sędziów, naruszyły zasady etyki sędziowskiej i przepisy prawa. Postępowanie dyscyplinarne wobec sędziów, które od wielu lat funkcjonowało w polskim systemie prawa było jawnie nadużywane i stało się bronią uderzającą w niezawisłość sędziów i niezależność sądów. Trwanie kadencji powołanych za poprzedniego ministra sprawiedliwości głównych rzeczników dyscyplinarnych uniemożliwia istnienie i funkcjonowanie systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej zgodnej ze standardami unijnymi i konstytucyjnymi (wyrok TSUE z 15.7.2021 r. w sprawie KE przeciwko Polsce C-791/19) co może prowadzić do bezkarności sprawców deliktów. Ponadto stwarza społeczne poczucie niesprawiedliwości.
Możliwa perspektywa czasowa działań: krótka.
2. Wstrzymanie faktycznych i prawnych działań nielegalnej neoKRS
Problem:
Krajowa Rada Sądownictwa w składzie ukształtowanym w 2022 r. (i poprzednio 2018 r.) na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 269; dalej: neoKRS) nie jest organem konstytucyjnym (por. uchwała składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20; wyrok NSA z 6.5.2021 r., II GOK 2/18, uchwała SN z 2.6.2022 r., I KZP; wyrok ETPCz Wałęsa v. Polska z 23.11.2023 r., skarga nr 50849/21). Zgodnie z art. 57 § 4 u.s.p. Minister Sprawiedliwości zapewnia obsługę informatyczną procesu nominacyjnego. Pomimo systemowej wadliwości neoKRS, Minister Sprawiedliwości nie podjął działań w celu zakończenia współpracy z ww. organem i zakończenia jego faktycznej działalności, zdarzało się nawet, że zwracał się do niego o wydanie opinii. Ministerstwo Sprawiedliwości uznaje również za skuteczne decyzje tego organu, który masowo odmawia sędziom w wieku 65 lat zgody na dalsze orzekanie (do 72. roku życia), pomimo, że wykazują oni brak przeciwwskazań zdrowotnych.
Liczba sędziów przechodzących w stan spoczynku co roku to ok. 50–60 osób, z czego w ok. 1/4 KRS odmawia wyrażenia zgody na zajmowanie przez sędziego stanowiska po osiągnięciu wymaganego do stanu spoczynku wieku. Sytuacja taka trwa do dziś.
Natomiast systematycznie zwiększa się liczba nielegalnie powołanych sędziów. W 2024 r. Prezydent mianował 418 osób na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych, administracyjnych, wojskowych i SN, z czego zaledwie niewiele więcej niż połowę (217 osób) stanowili asesorzy sądowi w sądach rejonowych. Od grudnia 2023 r. łącznie powołanych zostało na stanowiska sędziowskie ponad 500 osób.
Prowadzi to do tego, że w grupie 10 000 polskich sędziów systematycznie wzrasta liczba wadliwie powołanych, a ubywa liczba legalnie powołanych sędziów.
Rozwiązanie:
Minister Sprawiedliwości powinien zakończyć jakąkolwiek współpracę z Krajową Radą Sądownictwa w składzie ukształtowanym na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. Dotyczy to także zawieszenia obsługi informatycznej procesów nominacyjnych. Powinien również umożliwić w trybie decyzji administracyjnej dalsze orzekanie sędziom, którzy ukończyli 65 lat, na podstawie zaświadczeń o stanie zdrowia, z uwagi na to, że nie ma konstytucyjnego organu, który mógłby rozpoznawać ich wnioski. Powinien również zwrócić się do Policji o zabezpieczenie wstępu do budynków konstytucyjnego organu i uniemożliwienie wejścia tam i dostępu do danych osobowych sędziów osobom, które nie są konstytucyjnymi członkami KRS.
Możliwa perspektywa czasowa działań: krótka.