Póki walczymy, jesteśmy zwycięzcami – czyli podsumowanie 2020 r.
Walka o zachowanie praworządności w naszym kraju trwa od 5 lat. Odbywa się ona na dwóch płaszczyznach: krajowej i europejskiej. Walczą wolni obywatele, sędziowie, prokuratorzy.
Miniony rok obfitował w ważne wydarzenia w Sądzie Najwyższym, Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskim Trybunale Praw Człowieka i Komisji Europejskiej dotyczące zachowania niezależności polskiego sądownictwa. Na niespotykaną dotychczas skalę solidarność z represjonowanymi sędziami i prokuratorami okazali prawnicy z innych krajów.
Przedstawiamy podsumowanie tego, co działo się w 2020 r. w SN, TSUE, ETPCz, TK, neoKRS, a także historyczny apel sędziów i prokuratorów do KE oraz raport z postępowań dyscyplinarnych.
Sąd Najwyższy w 2020 r.1
Sąd Najwyższy w 2020 r. stanął przed bodaj najważniejszym wyzwaniem od 1989 r. Było nim zachowanie niezależności od władzy politycznej i wiarygodności wobec sędziów sądów powszechnych, a przede wszystkim wobec obywateli przywiązanych do wartości demokratycznego państwa prawa.
Pod koniec 2019 r. SN uzyskał wsparcie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w postaci wyroku z 19.11.2019 r. w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18. W orzeczeniu tym Trybunał dopuścił możliwość badania przez sąd krajowy, czy obiektywne okoliczności, w jakich został utworzony dany organ, oraz jego cechy, a także sposób, w jaki zostali powołani jego członkowie, mogą wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych, w szczególności od bezpośrednich lub pośrednich wpływów władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz jego neutralności względem ścierających się przed nim interesów. Za dopuszczalne uznał ustalenie, czy faktycznie jest tak w przypadku nowej Izby Dyscyplinarnej. W razie ustalenia, że tak jest, sąd krajowy na zasadzie pierwszeństwa prawa Unii jest zobowiązany do odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego zastrzegającego dla Izby Dyscyplinarnej właściwość do rozpoznania sporów dotyczących przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego, aby spory te mogły zostać rozpatrzone przez sąd, który spełnia wymogi niezawisłości i bezstronności i który byłby właściwy w danej dziedzinie, gdyby ów przepis nie stał temu na przeszkodzie.
Opierając się na tym orzeczeniu, Sąd Najwyższy 14.1.2020 r. wydał orzeczenie, w którym podzielając argumentację zawartą w uzasadnieniu wyroku SN z 5.12.2019 r. (III PO 7/182), uznał, że Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego nie spełnia wymogów wypływających z art. 47 KPP, ponieważ nie stanowi niezawisłego i bezstronnego sądu w rozumieniu tego przepisu, z uwagi na okoliczności jej utworzenia, zakres kompetencji i skład oraz udział Krajowej Rady Sądownictwa w nowym składzie w ukonstytuowaniu tej Izby. W celu zagwarantowania skutecznej ochrony sądowej w rozumieniu art. 47 KPP i w myśl zasady lojalnej współpracy, o której mowa w art. 4 ust. 3 TFUE, Sąd Najwyższy odstąpił od stosowania przepisów krajowych ustanawiających właściwość Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego i uznał, że właściwym do rozpoznania spraw jest sąd, który byłby właściwy zgodnie z przepisami obowiązującymi przed wprowadzeniem zmiany ustawodawczej przyznającej tę właściwość Izbie Dyscyplinarnej.
Tego samego dnia (14.1.2020 r.) Komisja Europejska wystąpiła do TSUE o zastosowanie środków tymczasowych wobec Izby Dyscyplinarnej, zauważając, że sytuacja praworządności w Polsce się pogorszyła i że Polska nie stosuje się do orzeczenia TSUE z 19.11.2019 r. w sprawie KRS. W tym czasie w polskim parlamencie procedowana była ustawa dyscyplinująca sędziów obliczona na zniweczenie skutków ww. wyroku TSUE.
W dniu 15.1.2020 r. I Prezes Sądu Najwyższego prof. Małgorzata Gersdorf przedstawiła wniosek o rozstrzygnięcie przez skład Sądu Najwyższego – Izbę Cywilną, Izbę Karną oraz Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozbieżności w wykładni prawa występujących w orzecznictwie Sądu Najwyższego w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia prawnego:
„Czy udział w składzie sądu powszechnego, sądu wojskowego lub Sądu Najwyższego osoby powołanej do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw3 prowadzi do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności4 lub art. 47 KPP i art. 19 ust. 1 TUE, wskutek czego, zależnie od rodzaju rozpoznawanej sprawy:
a) w postępowaniu karnym – osoba taka jest nieuprawniona do orzekania (art. 439 § 1 pkt 1 KPK) albo zachodzi przypadek nienależytej obsady sądu (art. 439 § 1 pkt 2 KPK);
b) w postępowaniu cywilnym – skład sądu z udziałem tak powołanej osoby jest sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 KPC)?”.