W dniu 15.1.2015 r. Sejm uchwalił nowelizację¹ ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych², która po raz pierwszy od 2001 r. w sposób tak wyraźny dzieli sędziów: na sędziów sądów rejonowych i sędziów sądów wyższych. Sędziowie sądów rejonowych ponownie będą mieli mniejszościową reprezentację w zgromadzeniach okręgu, a ponadto zostają pozbawieni prawa do zwrotu kosztów dojazdu do siedziby sądu. Nie zrezygnowano z przepisu pozwalającego podsekretarzom stanu na zastępowanie ministra w wykonywaniu jego ustawowych uprawnień, a jedynie wyłączono z tego uprawnienia przenoszenie sędziów do innych sądów (nowy art. 9c). Szerzej o projektowanych zmianach pisaliśmy w poprzednim numerze Kwartalnika³. Do omówionych tam zmian doszła poprawka pozbawiająca sędziów sądów rejonowych kosztów dojazdu do siedziby sądu.

Poprawka w przedmiocie kosztów dojazdu została zgłoszona przez sprawozdawcę posła Roberta Kropiwnickiego, a szeroko była uzasadniana na komisjach przez podsekretarza stanu Wojciecha Hajduka. Można było odnieść wrażenie, że poseł Kropiwnicki nie do końca jasno przedstawia sens zgłoszonej poprawki, gdyż w jej uzasadnieniu powoływał się głównie na wprowadzane kryterium odległości 20 km⁴.

Poprawka ta nie była przedmiotem konsultacji społecznych, została przez podsekretarza stanu uzasadniona potrzebą zapewnienia odpowiedniej stawki za kilometr dla sędziów sądów wyższych, gdyż środki na koszty dojazdu zostały w budżecie na 2015 r. znacznie ograniczone. Jej sens sprowadza się do wyłączenia w ogóle prawa do uzyskania zwrotu kosztów dojazdu przez sędziów sądów rejonowych oraz pozostawienia go sędziom, którzy awansowali, a zarazem zamieszkują 20 km lub dalej od siedziby sądu.

Podsekretarz stanu, pomimo przytaczanych przez sędziego Waldemara Żurka z KRS argumentów, że sędziowie sądów rejonowych, zgłaszając się na stanowiska w odległych sądach zakładali, iż będzie im się należał zwrot kosztów, stwierdził, że jest to przywilej, który ustawodawca może odebrać. Podsekretarz stanu argumentował również, że pozostawienie tego uprawnienia sędziom sądów wyższych ma na celu dbałość o odpowiedni dobór kadr w tych sądach. Przeciwko nierównemu traktowaniu sędziów różnych szczebli sądów protestowali posłowie Andrzej Dera i Ryszard Kalisz, jednak nie przekonali większości sejmowej⁵. Sejm uchwalił ustawę w kształcie zaproponowanym przez podkomisję⁶. Również na posiedzeniu komisji senackich nie udało się przedstawicielom KRS, „Iustitii” i „­Themis” przekonać senatorów do zmiany niekorzystnych przepisów. I w tym wypadku podsekretarz stanu Wojciech Hajduk bronił większości przepisów uchwalonej ustawy⁷. W połączeniu ze zmianą zakładającą ograniczenie udziału sędziów sądów rejonowych w zgromadzeniach okręgu oraz wprowadzającą do katalogu kar dyscyplinarnych kary finansowe, można stwierdzić, że ustawodawca podzielił sędziów na dwie grupy. Przeciwko wszystkim tym zmianom wyrażono protest w uchwałach zgromadzeń: Sądów Apelacyjnych w Białymstoku i Warszawie, Sądów Okręgowych w Gdańsku, Lublinie, Płocku, Szczecinie i dla Warszawy-Pragi w Warszawie oraz Sądów Rejonowych w Biłgoraju, Ostrowcu Świętokrzyskim, Puławach, Tarnowskich Górach i Zamościu.

(BP)

¹ Ustawa z 15.1.2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, druk senacki 808.

² T. jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.; dalej jako: PrUSP.

³ Więcej władzy dla ministra, Nr 3/2014, s. 158–159.

⁴ Zapis wideo tego fragmentu obrad: http://bitly.pl/poprawka lub https://www.youtube.com/watch?v=SHpCoZARVN0.

⁵ Szczegółowy zapis wideo obrad podkomisji: http://bitly.pl/usp1 lub https://www.youtube.com/watch?v=PdQOeAUK66o#t=16.

⁶ Zapis wideo 3. czytania ustawy: http://bitly.pl/trzecie lub https://www.youtube.com/watch?v=U1KFNUWQXt8&feature=autoshare.

⁷ Wystąpienie podsekretarza stanu na komisji senackiej: http://bitly.pl/senat lub https://www.youtube.com/watch?v=joPCN1OKN8U.

Dnia 22.10.2014 r. w Warszawie odbyło się spotkanie nowego Ministra Sprawiedliwości Cezarego Grabarczyka z członkami zarządu „Iustitii”: Maciejem Strączyńskim, Jolantą Korwin-Piotrowską, Barbarą Zawiszą, Mariuszem Królikowskim, Hanną Kaflak-Januszko i Andrzejem Skowronem. Ministrowi towarzyszył podsekretarz stanu Wojciech Hajduk.

Rozmowy dotyczyły spraw, które dotykają środowiska sędziowskiego oraz współpracy Stowarzyszenia z resortem sprawiedliwości. Przedstawiciele „Iustitii” zwrócili uwagę na niekorzystne dla sędziów zmiany w PrUSP, w tym szczególnie te ograniczające sędziowską samorządność. W odpowiedzi Minister Sprawiedliwości zadeklarował, że będzie popierał postulaty sędziów w sprawie ich samorządności.

Kolejnym tematem była sprawa medialnego wizerunku sądów. Obie strony były zgodne, że sądy powinny mieć rzecznika prasowego usytuowanego poza Ministerstwem Sprawiedliwości.

Omówiono także zagadnienia socjalne. Przedstawiciele Stowarzyszenia zasygnalizowali m.in. brak ustawowych kryteriów do uwzględnienia przez Ministra Sprawiedliwości wniosku sędziego o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia i małą liczbę wniosków uznanych w praktyce przez Ministra za zasadne. Stwierdzono, że przy zmniejszeniu uposażenia sędziów za czas pozostawania na zwolnieniu lekarskim do 80% zaniechano jednoczesnego określenia wykazu chorób zawodowych sędziów i nie wskazano w przepisach organu, który ma kompetencję do zadecydowania, czy dana choroba jest związana z wykonywaniem zawodu sędziego.

Sędziowie podkreślili, że od dawna współpracują z resortem sprawiedliwości w kwestii rozwoju mediacji w Polsce i dlatego liczą na jej kontynuację m.in. poprzez powołanie reprezentanta „Iustitii” do składu nowej Rady ds. ADR przy Ministrze Sprawiedliwości. Pełna relacja ze spotkania na stronie internetowej stowarzyszenia¹.

(IS)

¹ Zob. http://bitly.pl/spotkaniems lub http://iustitia.pl/informacje/912-spotkanie-z-ministrem-sprawiedliwosci.

W dniu 4.12.2014 r. w siedzibie Krajowej Rady Sądownictwa odbyła się konferencja na temat komunikacji sądów i sędziów z mediami. W konferencji wzięli udział rzecznicy prasowi sądów apelacyjnych i okręgowych, a także m.in. przedstawiciele Zespołu Informacyjnego SSP „Iustitia”. W toku konferencji omówiono potrzebę poprawy wizerunku sędziów i sądów w opinii publicznej oraz stworzenia nowej polityki informacyjnej wymiaru sprawiedliwości. Ważnym elementem konferencji była prezentacja rzecznika prasowego Komendanta Głównego Policji inspektora Mariusza Sokołowskiego, który podzielił się swoimi doświadczeniami w budowaniu profesjonalnych relacji z mediami.

„Iustitia” od dawna postuluje wprowadzenie jednolitej polityki medialnej na terenie całego kraju oraz powołanie centralnej instytucji dbającej o poprawę wizerunku sędziów i sądów w opinii publicznej. Przedstawiciele Zespołu Informacyjnego „Iustitii” wezmą udział w grupie roboczej, która pod egidą KRS będzie zajmować się tą kwestią.

(IS)

Od 1.7.2015 r. przywróconych będzie 75 (z tego 41 sądów już od 1.1.2015 r.) spośród zniesionych 79 sądów. Ministerstwo przygotowało kolejne rozporządzenia przywracające sądy. Wcześniej Minister Marek Biernacki chciał przywrócić tylko te sądy, które zgodnie z ustawą przywrócić musiał.

Nowy Minister Cezary Grabarczyk zdecydował o przywróceniu wszystkich sądów, które zgodnie z ustawą przywrócić może. Stowarzyszenie przygotowało opinię do projektów<¹, która pomimo kilku uwag wyraża zadowolenie, że po 2 latach kończy się zamieszanie wywołane nieprzemyślanymi działaniami ­ówczesnego ministra.

(IS)

¹ Zob. http://bitly.pl/isopinia lub http://iustitia.pl/opinie/917-koniec-reformy-gowina-opinia-iustitii-dotyczaca-przywrocenia-pozostalych-sadow.

Działające w imieniu Ministerstwa Sprawiedliwości, Centrum Zakupów dla Sądownictwa kupiło i udostępniło sędziom tylko jeden program prawniczy, tzw. system informacji prawnej. Wcześniej Stowarzyszenie postulowało umożliwienie sędziom dostępu do wszystkich trzech podstawowych obecnych na rynku systemów, tj.: Wolters Kluwer Polska S.A. („Lex”), C.H.Beck („Legalis”) i Lexis­Nexis („Lex Polonica”). Co więcej, z umowy z Wydawnictwem Wolters Kluwer S.A. wynika, że w wybranej wersji oprogramowania Lex Omega zabraknie istotnej części literatury dotyczącej ustaw ważnych dla praktyki orzeczniczej.

W liście do dyrektora Centrum Zakupów dla Sądownictwa Przewodniczący Zespołu ds. Informatyzacji Sądów Stowarzyszenia Piotr Wangler wskazał, że jest to efekt braku rozpoznania rzeczywistych potrzeb użytkowników na etapie sporządzania Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia postępowania przetargowego. Zespół domagał się weryfikacji specyfikacji zamówienia¹.

(IS)

¹ Zob. http://bitly.pl/informatyzacja lub http://iustitia.pl/informacje/928-sedziowie-musza-miec-dostep-do-orzecznictwa-i-komentarzy-iustitia-interweniuje.

Pomimo wątpliwości natury konstytucyjnej i wielu zastrzeżeń w opracowanej przez Zespół ds. Ustroju Sądów opinii Stowarzyszenia dotyczącej przedstawionego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw¹, stowarzyszenie, co do zasady, poparło przywrócenie instytucji asesora sądowego. W opinii wskazano, że mogłoby to umożliwić lepsze sprawdzenie, czy osoba kandydująca na stanowisko sędziego ma predyspozycje i wiedzę niezbędną do pełnienia tej służby.

Równocześnie jako najbardziej pożądane rozwiązanie postuluje się koncepcję „korony zawodów prawniczych”, w której do służby sędziowskiej będą zgłaszali się kandydaci wykonujący samodzielne zawody prawnicze, a zawód sędziego będzie najwyżej cenioną specjalnością prawniczą. Takie osoby musiałyby mieć za sobą odpowiedni staż w zawodzie prokuratora, adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo stopień naukowy doktora lub doktora habilitowanego nauk prawnych. W zależności od długości stażu w zawodzie, mieliby prawo kandydować do sądu odpowiedniego szczebla.

Wymagałoby to jednak zapewnienia sędziom odpowiedniej pozycji ustrojowej oraz wynagrodzeń, aby warunki tej służby zachęcały dobrych prawników do jej podejmowania i przechodzenia z innych zawodów².

(IS)

¹ Druk nr 2299, dostępny na: www.sejm.gov.pl.

² Zob. http://bitly.pl/asr lub http://iustitia.pl/opinie/925-opinia-iustitii-dotyczaca-przywrocenia-asesury.

Od dłuższego czasu „Iustitia” w różnych sytuacjach sygnalizowała i krytykowała przepisy, które pozbawiają środków do życia sędziów niezdolnych do służby dłużej niż przez okres roku. Zgodnie z nimi, sędzia korzystający z tzw. „chorobowego” po roku nieprzerwanej niezdolności do pracy przestaje otrzymywać jakiekolwiek uposażenie. Nie przysługuje mu świadczenie rehabilitacyjne ani jakakolwiek okresowa renta, może nie dostać urlopu dla poratowania zdrowia (minister sprawiedliwości może mu po prostu odmówić), może też nie uzyskać stanu spoczynku, bo Krajowa Rada Sądownictwa w stan spoczynku może przenieść tylko sędziego trwale niezdolnego do służby. Niezdolność czasowa, choćby i długotrwała, podstaw do tego nie daje.

„Iustitia” podnosiła tę kwestię w pismach do Krajowej Rady Sądownictwa, w opiniach przesyłanych Ministrowi Sprawiedliwości, na posiedzeniach sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. KRS podzieliła naszą ocenę, ale nie wystąpiła z żadną inicjatywą. Ministerstwo i posłowie opinie „­Iustitii” ­ignorowali. Teraz sędziów wsparł wreszcie Rzecznik Praw Obywatelskich. W piśmie RPO do Krajowej Rady Sądownictwa wyrażony został pogląd, że art. 94 § 1 PrUSP, który powyższą sytuację kreuje, budzi wątpliwości konstytucyjne. „Art. 178 ust. 2 Konstytucji RP przewiduje, że sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. W istocie więc Konstytucja nie przewiduje takiej sytuacji, w której osoba w dalszym ciągu zachowująca status sędziego mogłaby być pozbawiona wynagrodzenia” – stwierdza pismo. RPO oczekuje na stanowisko Przewodniczącego KRS.

(IS)

Opinię Stowarzyszenia w sprawie rządowego projektu ustawy o biegłych sądowych¹ opracował Zespół ds. Ustroju Sądów. W opinii wskazano, że regulacja skupia się głównie na instytucji urzędowej listy biegłych, podczas gdy ustawa o biegłych sądowych, godna tej nazwy, powinna mieć o wiele szerszy zakres rzeczowy. Powinna mianowicie jasno i wyczerpująco określać prawa i obowiązki biegłego wobec sądu i odwrotnie. Za niedopuszczalne uznano m.in. próbę narzucenia sądowi przy wyborze biegłego pierwszeństwa osoby wpisanej na listę, co proponuje się w projekcie. Byłaby to rażąca ingerencja w samodzielność jurysdykcyjną sądu, której jednym z aspektów jest swoboda prowadzenia postępowania dowodowego, w tym również doboru biegłych. Wskazano również na potrzebę m.in. utworzenia jednolitej ogólnopolskiej listy, zarządzanej przez jeden organ, którym powinna być wyspecjalizowana komórka Ministerstwa Sprawiedliwości².

(IS)

¹ http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/259060/katalog/259063#259063.

² Zob. http://bitly.pl/biegli lub http://iustitia.pl/opinie/918-opinia-w-sprawie-projektu-ustawy-o-bieglych-sadowych.