Papua Nowa Gwinea – niepodległe państwo zajmujące wschodnią część wyspy Nowa Gwinea. Papua – indonezyjska prowincja zajmująca zachodnią część wyspy Nowa Gwinea. Nowa Gwinea – po Grenlandii, druga pod względem wielkości wyspa świata, położona w zachodniej części Oceanu Spokojnego, porośnięta bujnym lasem tropikalnym z licznymi endemicznymi gatunkami; jeden z najciekawszych etnicznie obszarów na świecie, z pozostałościami nietkniętych przez współczesną cywilizację kultur pierwotnych.

Kanibalizm i czary

Kanibalizm. W dniu 5.7.2012 r. australijskie ABC News podają: w Papui Nowej Gwinei policja zatrzymała 29 osób, którym zarzucono praktyki kanibalistyczne. Spośród nich 12 jest podejrzanych o zabójstwo. Zatrzymani wierzyli, że ich ofiary są szamanami powodującymi niewyjaśnione zgony. Grupa kanibali, których przywódcą jest lokalny radny, postanowiła pozbyć się szamanów, pojmano ich, zabito i zjedzono¹. Namiestnik Papui Nowej Gwinei J.H.P. Murray² w swych pamiętnikach przytacza relacje jednego z tubylców: „Gotujemy ciała. (…) Jemy je na ciepło lub na zimno. Najpierw jemy nogi. Jemy je ponieważ smakują jak ryby. Mamy ryby (…), ale ludzkie mięso to nasze prawdziwe jedzenie (…)”. J.H.P. Murray’owi nigdy nie udało się przekonać miejscowych do odstąpienia od praktyk kanibalistycznych. Współcześni Papuasi wciąż pamiętają czasy kanibalizmu. Niektóre plemiona utrzymują takie praktyki jako formę zemsty³.

Czary. W dniu 7.2.2013 r. południowo-afrykańskie News 24 donoszą: „w Papui Nowej Gwinei pojmano 20-letnią kobietę oskarżoną o czary. Na oczach tłumu,
w którym znajdowały się także dzieci, kobietę obnażono, torturowano, oblano benzyną i żywcem spalono”⁴. W dniu 8.4.2013 r. BBC podaje: „w Papui Nowej Gwinei kobiecie, podejrzanej o praktykowanie czarów i spowodowanie śmierci nauczyciela, ścięto głowę. Policja próbowała interweniować, ale nie zdołała opanować rozwścieczonego tłumu”⁵.

Heart of Darkness

Lecę tam. Najpierw bilet. Ze wstępnych obliczeń wynika, że lot będzie trwał parę dni. Następnie wiza papuaskonowogwinejska, bo z indonezyjską nie będzie problemu. Gdzie? Ich placówki to tylko Bruksela i Londyn. Pada na Londyn. Wreszcie jest wiza, ale londyński konsulat Papui Nowej Gwinei wymaga osobistego stawiennictwa. Nie mam czasu na Londyn. Za dwa tygodnie Azja. Niezbędna staje się interwencja przyjaciół w Anglii. Lot. Warszawa – Kopenhaga: ok. 1 h 20 m. Kopenhaga – Singapur: ok. 11 h. Singapur – Denpasar (Bali, Indonezja): ok. 4 h. Denpasar – Timika (pd.–zach. wybrzeże Papui, Indonezja): ok. 5 h. Timika – Jayapura (pn. wybrzeże Papui, Indonezja, pobliże granicy z Papuą Nową Gwineą): ok. 2 h. Przejazd autobusem po zatłoczonych indonezyjskich drogach do granicy: ok. 4 h. Piesze przejście przez granicę (Papua, Indonezja – Papua Nowa Gwinea): ok. 30 m. I w końcu: Papua Nowa Gwinea. Podróż samochodem do Vamino: ok. 2 h. Znowu lot. Vamino – Wewak: ok. 2 h. Znowu samochód. Przejazd do Pagwi: cały dzień. I Pagwi. Brama do dżungli. Błoto. Woda. Moskity. Zagrożenie malaryczne. Podwyższone ry­zy­ko infekcji chorobami zakaźnymi. Pająki. Węże. Krokodyle. Piranie. Upał. Wilgoć. Rzeka Sepik. Łodzią w głąb błotnistej, wilgotnie klejącej się
i morderczo gorącej puszczy. W kierunku conradowskiego „Heart of Darkness”.

Proszę mi wybaczyć śmiałość, a na wyrozumiałość liczę zwłaszcza u sędziów, którzy poza orzekaniem ogłaszają uczone rozprawy. Szanowni Państwo, współczesne książki prawnicze są… nudne. I nie mam na myśli bynajmniej ich treści – w każdym razie z pewnością nie treści wszystkich tego rodzaju dzieł – ale formę, w jakiej bywają wydawane. Do czego to podobne? Drobna czcionka, słaby tusz, nieprzejrzysty układ, nudna okładka, a do tego horrendalna cena! Dzieło specjalistyczne –
– odpowiedzą na ten zarzut wydawcy – nie służy temu, by bawić oko i nie ma zwyczaju, by je ładnie opakowywać. Obecnie i w naszym kraju – owszem. Ale kiedyś…

Z wielką przyjemnością sięgam do zapomnianych współcześnie dzieł autorstwa sędziów, którzy, bogaci doświadczeniami wyniesionymi z sal rozpraw, wydawali książki, gdyż czuli, że mają innym coś ważnego do powiedzenia. Obecnie zasięg oddziaływania ich prac jest żaden, gdyż zostały napisane po łacinie. Do XIX w. miały one jednak charakter uniwersalny, gdyż… zostały napisane po łacinie. Jednym z takich traktatów jest rozprawa Antona Wilhelma Ertela „Praxis Aurea de Iurisdictione Inferiore Civili” („Złota praktyka niższego sądownictwa cywilnego”), wydana po raz pierwszy w Norymberdze w 1693 r. Autor zajął się w niej strukturą oraz sposobem procedowania niższych sądów orzekających na terenie niemieckiej Rzeszy.

Jedną z początkowych stron omawianej pracy, nazywaną w bibliotecznym żargonie przedtytułową, ozdobiono niezwykle ciekawą grafiką. Wyobraża ona alegorię postępowania sądowego. W zrozumieniu przekazu pomagać mają szarfy zawierające łacińskie określenia, które uporządkowano w sposób hierarchiczny. Nie szarfy są jednak najciekawsze. W centrum, na tronie ustawionym pod przepysznym baldachimem, zasiada Sprawiedliwość. Rozpościerający się nad nią łaciński napis głosi: Quod iustum est iudicate (Orzekajcie sprawiedliwie). Na dwóch szarfach umieszczonych po obu stronach tronującej bogini znalazły się z kolei określenia: Apices Iuris (Sztuczki prawne) oraz Aequitas (Słuszność). Obie wartości ustawiono w wyraźnej opozycji względem siebie. To zabieg stosunkowo popularny od XVI w., w którym na płaszczyźnie ikonografii Iustitia kojarzona była z ideą prawnego rygoryzmu oraz prawniczej biurokracji wyrażanych przez antyczne rzymskie powiedzenie Summum ius summa ­iniuria (Najdoskonalsze prawo, [bywa] największą niesprawiedliwością). Jej przeciwwagę stanowić miała idea słuszności, opisana na grafice jako Aequitas.

Wokół tronu Sprawiedliwości kłębi się tłum postaci, z których da się wyodrębnić dwie grupy. Na prawo artysta usytuował personifikacje grup społecznych, które w stereotypowym ujęciu zawsze stały na słabszej pozycji występując przed sądem. Odziany w łachmany mężczyzna to wyobrażenie biednych. Brak butów, ręce złożone jak do modlitwy, pogłębiają wrażenie nędzy i nieszczęścia. Umieszczony obok napis głosi: Nulla sit distantia personarum (Nie ma różnicy między ludźmi). Obok niego stoi kobieta z małymi dziećmi. Całą grupkę opisano słowami: Viduis et Pupillis (Wdowom i sierotom). Dalej znalazł się wymizerowany człowiek zakuty w kajdany, którego identyfikuje napis Inique opressis (Bezprawnie uciskanym). On z kolei w błagalnym geście wyciąga przed siebie zdjęty z głowy kapelusz.

Ciekawiej (zło – przynajmniej w sztuce – jawi się, nie wiedzieć czemu, zawsze jakoś bardziej atrakcyjnie…) prezentuje się lewa strona i centrum omawianej sceny. Tworzą ją personifikacje zjawisk dewastujących zazwyczaj ideę sprawiedliwego procesu. Najbliżej Sprawiedliwości znalazła się więc szykownie ubrana dama z tacą pełną złotych (zapewne) monet. Napis nad jej głową jest równie nonszalancki, co jej mina: Pecuniae obediunt omnia (Wszyscy służą mamonie). Dalej umieszczono nadpobudliwego, brodatego jegomościa wymachującego mieczem. Szarfę powiewającą nad jego głową opatrzono frazą Compellam (Popędzam, Grożę).
To personifikacja wszystkich, którzy popisują się w sądzie odzywkami w rodzaju: „nie wiecie, kim jestem!”, „jakoś się dogadamy…”, „kto tu jest najważniejszy?”, „ja tego tak nie zostawię!” i innymi im podobnymi.

Nim ucichł brzęk zakładanego na togę łańcucha, znaczące spojrzenie protokolantki, skierowane w jego stronę, spowodowało, że uniosłam pytająco brwi.

– Pani sędzio! Godło odwróciło się na lewą stronę!

Rzut oka w dół wystarczył. Faktycznie, zamiast reliefu z wyobrażeniem dumnego orła świeciła na mojej todze tylko jego odwrotna, nijaka, płaska powierzchnia. Świeciła tępo, bladym, odbitym światłem.

Już miałam poprawić protokolantkę, że nie jestem tylko sędzią, ale prezesem, darowałam to jednak sobie. Właśnie przeniosłam ją z podporządkowanego nam
od stycznia sądu, a oni wszyscy byli tam jacyś inni. Ciągle manifestowali niezależność od ministerstwa i tracili na tym, bo etaty szły gdzie indziej. Mieli więc coraz gorsze wyniki. Byli zmanierowani i bez dyscypliny. Nie to co u nas. Sędzia może czuć się niezależny i niezawisły, ale tylko jak założy togę na sali. Poza tym jest takim samym pracownikiem sądu jak każdy inny. Ma słuchać przełożonych, robić co mu każą, dbać o wyniki statystyczne i nie filozofować o niezależności.

Prowadząc rozprawy spieszyłam się, bo przecież do tego wszystkiego sędziowie w wydziałach zamiejscowych zaprzestali ostatnio orzekać i dzisiaj właśnie w tej sprawie zwołałam naradę.

Rozpoznanie spraw o stwierdzenie nabycia spadku z mocy ustawy skończyło się szybko, jak zresztą spodziewałam się, biorąc tylko takie sprawy sobie. Tym bardziej, że przenosząc właśnie tę protokolantkę do swojego wydziału dokonałam trafnego wyboru, była jedną z najlepszych w tamtym sądzie, potrafiła też bezbłędnie przygotować wszystkie projekty
orzeczeń.

Idąc korytarzem myślałam o lipcowej uchwale siedmiu sędziów SN. Czytałam ją dwukrotnie, nie wierząc własnym oczom. Stwierdzenie, że sędzia rejonowy jest wyżej usytuowany w hierarchii władz państwowych niż wiceminister uznałam za absurdalne. Przecież ja – zwierzchnik tychże sędziów– każdy telefon z ministerstwa odbieram na stojąco, tak jakoś mimowolnie odczuwam potrzebę wyrażenia szacunku.

,,Buntowniczki”, bo za takie je uważałam, już siedziały w moim gabinecie. Same kobiety – skonstatowałam, ale przecież Temida jest kobietą. W ich postaciach, spojrzeniach czaił się lekki niepokój. Wiedziały, że ich decyzja o zaprzestaniu orzekania nie podobała się zarówno mnie, jak też prezesom wyższych szczebli. Ministerstwo żądając od nas codziennych meldunków w tej kwestii, dawało nam wyraźny sygnał, czego od nas – prezesów oczekuje.

Wszystkie zgromadzone znałam dobrze, od lat. Powoli omiatałam je wzrokiem.

– Wiecie dlaczego Was tu zaprosiłam. Muszę uszanować Waszą decyzję, ale jej nie rozumiem i nie pochwalam. Obowiązkiem sędziego jest orzekać. Uchwała ,,esenu” nie ma mocy powszechnie obowiązującej i nie macie obowiązku się do niej stosować. Dlaczego większość z 500 przeniesionych w kraju sędziów nadal orzeka, a Wy akurat nie?

– Pani prezes! – Grażyna odezwała się pierwsza. Zaczęła oficjalnie, chociaż bywało, że mówiła do mnie po imieniu albo zdrobniale: ,,Reszka”. Uważałam ją
za radykała, wcześniej to ona organizowała dni bez wokand, odmówiła udziału w komisji wyborczej, chociaż nic to jej nie dało, bo i tak zaraz znaleziono następcę.

– Dobrze wiemy – głos Grażyny brzmiał pewnie – że lipcowa uchwała SN nie ma mocy powszechnie obowiązującej, ale przecież zawsze odwołując się do dorobku SN powołujemy się na orzeczenia z innych, tylko podobnych spraw do naszej. Autorytet Sądu Najwyższego bierze się z wyrażania przez niego przekonujących poglądów. Wywód w tej uchwale jest wręcz porażająco logiczny i nie znam argumentacji, która może go obalić. Przeniesiono nas decyzją wydaną przez osobę nieuprawnioną. Taka decyzja jest nieważna. Nie mamy prawa orzekać.

– Robicie po prostu bunt, pod pretekstem jakiegoś podpisu– powiedziałam co myślę, już bez owijania w bawełnę. – Wiadomo, że po to szef ma zastępcę, aby mu zlecać zadania. Podsekretarze stanu mieli do tego podpisu upoważnienia, a SN w 2007 r. stwierdził, że oni mogą delegować sędziów. Mogli więc też was przenosić!