W Sejmie trwają prace nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw¹. Projekt ten przewiduje szereg zmian, zwiększając uprawnienia ministra sprawiedliwości oraz ogranicza prawa sędziów sądów rejonowych.

W szczególności dla ministra zastrzeżono uprawnienie do żądania akt postępowania, a udział sędziów sądów rejonowych w zgromadzeniu sędziów okręgu miałby znowu powrócić do 1/3 członków zgromadzenia. W dniu 8.10.2014 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Podkomisji Nadzwyczajnej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka do rozpatrzenia tego projektu ustawy, pod przewodnictwem posła Roberta Kropiwnickiego (PO). Podkomisja przyjęła, że podstawą jej prac będzie projekt rządowy. W toku prac, pomimo dyskusji i krytyki, niekiedy wyjątkowo gorących, wszystkie propozycje rządowe zostały przyjęte jednogłośnie przez członków Podkomisji.

Pierwszym wysoce spornym zagadnieniem był art. 1 pkt 5 projektu, zakładający wyposażenie Ministra Sprawiedliwości w prawo żądania od prezesa sądu apelacyjnego udzielenia niezwłocznych informacji o toku postępowania w sprawach w zakresie dotyczącym nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów (projektowany § 2a art. 22 PrUSP). Podsekretarz stanu Wojciech Hajduk obstawał przy projektowanej zmianie, wywodząc, że MS musi mieć narzędzie, by sprawować nadzór administracyjny nad sądami, a bez tego uprawnienia nie jest w stanie prawidłowo wykonywać swych obowiązków nadzorczych. Następnie pkt 6 rządowego projektu, odchodzącego od suspensywnego efektu odwołania sędziego od ustalonego przez prezesa podziału czynności, poddał krytyce przedstawiciel SSP „Iustitia” sędzia Łukasz Piebiak, wywodząc, że wbrew uzasadnieniu projektu przyjęcie projektowanej zmiany, zamiast usprawnić wewnętrzne funkcjonowanie sądów, wprowadzi chaos i zamęt organizacyjny, podając przykład zmiany podziału czynności poprzez przeniesienie sędziego do innego wydziału. Jeżeli zgodnie z projektem sędzia odwołujący się do kolegium sądu apelacyjnego ma wykonywać czynności zgodnie z zaskarżonym podziałem, to oznacza to, że przeorganizowuje się pracę obydwu wydziałów – tego, z którego sędzia odchodzi i tego, do którego przychodzi, by uwzględnić tę zmianę. To jest znaczny wysiłek organizacyjny, a w razie uwzględnienia odwołania, czego wykluczyć nie można, znowu trzeba będzie przeprowadzić ten sam proces, by odwrócić skutki skutecznie zaskarżonego podziału czynności. Aktualne rozwiązanie jest dużo prostsze i nie powoduje chaosu organizacyjnego. W odpowiedzi podsekretarz stanu w MS roztoczył wizję wielomiesięcznego paraliżu wielu sądów, który jakoby aktualnie występuje, gdyż kolegia sądów apelacyjnych rozpoznają odwołania od podziałów czynności po kilku miesiącach, a w tym czasie nowo mianowani sędziowie nic nie robią, pobierając jednocześnie wynagrodzenia, ponieważ nie mają ustalonych podziałów czynności, sugerując, że jest to zjawisko masowe i jedynym sposobem przeciwdziałania mu jest projektowana zmiana. Nie podał jednak ani skali zjawiska, ani choćby jednego przykładu takiej sytuacji (pobierania wynagrodzenia pomimo niewykonywania czynności służbowych), ani też nie wyjaśnił czy, a jeżeli tak, to co robi MS, by przeciwdziałać tak długotrwałemu rozpoznawaniu przez kolegia sądów apelacyjnych odwołań od podziałów czynności.

Po przedstawieniu propozycji zawartej w pkt 11 projektu zakładającej m.in. możliwość odwołania dyrektora sądu dopiero, gdy przez dwa kolejne lata jego sprawozdanie uzyska negatywną ocenę zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji, przedstawiciel „Iustitii” zwrócił uwagę, że propozycja ta jest nie do przyjęcia, ponieważ zakłada chęć utrzymania za wszelką cenę niechcianego przez organ samorządu sędziowskiego dyrektora sądu i należy, skoro projekty rządowy i senacki rozpoznawane są razem, skorzystać z projektu senackiego wykonującego wyrok TK z 7.11.2013 r.², który to projekt uzyskał właściwie wyłącznie pozytywne oceny w toku konsultacji społecznych jako właściwie wykonujący zalecenia Trybunału, czego nie można powiedzieć o powszechnie skrytykowanym, również w tej części, projekcie rządowym. W odpowiedzi przedstawiciel rządu stwierdził, że projekt rządowy jest lepszy, albowiem to on właśnie docenia rolę organu samorządu sędziowskiego, zaś dyrektorowi negatywnie ocenionemu przez zgromadzenie należy po prostu dać drugą szansę, by poprawił swe postępowanie. Zaznaczył też, że jeżeli odwołania dyrektora chce i zgromadzenie, i prezes sądu apelacyjnego, to MS musi dyrektora odwołać. Odnosząc się do tego przedstawiciel „Iustitii” podniósł, że prezes sądu apelacyjnego jest przez MS powoływany i przed nim odpowiada, więc trudno uznać za uzasadniony ten ostatni argument.

Kolejną burzliwą dyskusję wywołał pkt 14 projektu, zakładający ograniczenie liczby sędziów sądów rejonowych w zgromadzeniu ogólnym sędziów okręgu z dotychczasowej liczby równej liczbie sędziów sądu okręgowego do 2/3 tej liczby. Dyskusję rozpoczął przedstawiciel KRS, który wprost skrytykował to rozwiązanie, jako kolejne niezrozumiałe ograniczenie roli i deprecjonowanie znaczenia również w tym organie samorządu sędziowskiego sędziów sądów rejonowych, którzy rozpoznają 90% spraw w skali kraju i zaapelował do strony rządowej o przedstawienie uzasadnienia owej zmiany, albowiem w przedłożonym uzasadnieniu projektu nie da się go odnaleźć. Podsekretarz stanu w MS Wojciech Hajduk oświadczył, że odpowie na ten zarzut merytorycznie i niemerytorycznie. Zaczął od tej drugiej części odpowiedzi oświadczając, że dziwi się temu, że akurat przedstawiciel KRS z taką krytyką występuje, albowiem to właśnie Krajowa Rada Sądownictwa była inicjatorem projektowanej zmiany, a MS wprowadził ją do projektu rządowego na prośbę Rady. Odpowiedź merytoryczna sprowadzała się zaś do stwierdzenia, że sędziowie sądów okręgowych mają większy staż pracy i większe doświadczenie życiowe co powoduje, że powinni być w większym stopniu reprezentowani w tym gremium. Przedstawiciel KRS odparł, że nic mu nie jest wiadome, by Rada była inicjatorem tej zmiany, ale nawet jeżeli tak było, to on swe stanowisko podtrzymuje, podkreślając jednocześnie, że argument o większym stażu i doświadczeniu życiowym jest często fałszywy, albowiem bardzo wielu sędziów SR ma 20- czy 30-letni staż orzeczniczy i stosowny wiek, więc trudno postawić im zarzut braku doświadczenia życiowego. Również wśród pozostałych obecnych na sali kwestia ta budziła wątpliwości, wywołując pytania w kierunku twórców projektu. Przedstawiciel „Iustitii” wsparł stanowisko przedstawiciela KRS sędziego Sławomira Pałki podnosząc, że nawet gdyby uznać za prawdziwy argument o większym stażu i doświadczeniu życiowym sędziów SO niż sędziów SR, co jako teza uniwersalna wydaje się mocno dyskusyjne, to z naddatkiem owe różnice niweluje fakt, że już w aktualnym stanie prawnym reprezentacja w Zgromadzeniu sędziów SR jest kilkukrotnie słabsza niż sędziów SO, ponieważ obowiązuje parytet w zgromadzeniu liczby sędziów obydwu szczebli przy 3, 4 czy nawet pięciokrotnie większej liczbie sędziów SR niż sędziów SO w okręgu.

We wrześniu pojawiły się w szkołach pierwsze egzemplarze apteczki prawnej. Podręcznik ten to swoiste kompendium najważniejszych zagadnień z zakresu prawa. Jest to wydawnictwo unikalne – apteczka jest napisana prostym językiem, z użyciem wielu przykładów (autorami są sędziowie, pracownicy naukowi i studenci WPiA Uniwersytetu Śląskiego), przygotowana w atrakcyjnej dla młodzieży formie graficznej (nad stroną graficzną czuwali artyści z Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach). Inicjatorem i pomysłodawcą apteczki jest Oddział Śląski SSP „Iustitia”, który od kilku lat prowadzi projekt edukacji młodzieży szkolnej. Wydanie apteczki nastąpiło wspólnymi siłami Oddziałów Śląskiego, Warszawskiego, Wielkopolskiego i Wrocławskiego SSP „Iustitia” oraz partnerów wydania, którymi są Polska Izba Ubezpieczeń, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, Krajowa Izba Doradców Podatkowych i Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach. Nakład wynosi 2000 sztuk. W najbliższych miesiącach apteczka będzie rozdawana bezpłatnie młodzieży szkolnej w czasie lekcji prawa, prowadzonych przez sędziów na terenie działania Oddziałów Śląskiego, Warszawskiego, Wielkopolskiego i Wrocławskiego SSP „Iustitia”. W razie uzyskania kolejnych środków, przewidziany jest dodruk większej liczby egzemplarzy. Więcej informacji o wydarzeniu można przeczytać na Facebooku. (BP)

W Warszawie odbyła się konferencja zorganizowana przez Instytut CEELI – Central and East Europeat Law Initiative, we współpracy z „Iustitią”, na temat systemów podziału spraw między sędziów.

CEELI była kiedyś agendą Amerykańskiego Stowarzyszenia Prawników (American Bar Association) i w latach 90. prowadziło bardzo intensywną współpracę z „Iustitią”. Pod koniec lat 90. organizacja ta opuściła Polskę i przeniosła swoją działalność do krajów byłego ZSRR, w Europie Środkowej pozostało tylko biuro w Pradze. Obecnie CEELI jest samodzielnym instytutem. W konferencji „Obciążenie sędziów, podział czynności i system przydziału spraw sędziom, wsparcie techniczne i obsługa sędziego”, która odbyła się w dniach 5–6.10.2014 r. w Warszawie, uczestniczyli przedstawiciele rad sądownictwa i organizacji sędziowskich z Albanii, Bośni-Hercegowiny, Litwy, Macedonii i Rumunii, a także kilkunastoosobowa grupa sędziów z „Iustitii”. W trakcie konferencji przedstawiono i porównano zasady rozdzielania spraw między sędziów w krajach, których przedstawiciele uczestniczyli w obradach. Uczestnicy konferencji zauważyli, że polski system rozdzielania spraw zdecydowanie odbiega od dobrych norm, głównie z uwagi na fakt, że jest od niego za dużo wyjątków i pozwala na manipulacje. Nadmiar czynności o charakterze stricte biurowym i niedecyzyjnym, które w Polsce „muszą” wykonywać osobiście sędziowie – po części z braku odpowiedniej liczby urzędników sądowych, po części z powodu niewłaściwego brzmienia przepisów – uznano w porównaniu z innymi krajami za „imponujący”. (IS)

W dniu 30.9.2014 r. Fundacja ­Court Watch opublikowała kolejny raport z monitoringu sądów. Jednym z częściej występujących negatywnym zjawiskiem było opóźnianie rozpraw i posiedzeń, często bez wyjaśnienia stronom przyczyny. Niestosowne zachowania sędziów nadal się zdarzają, ale sporadycznie. Niemniej wciąż mają miejsca zdarzenia wynikające z niechętnego stosunku sędziów do publiczności i obserwatorów, dowodzące wręcz naruszenia prawa (bezzasadne żądania opuszczenia sali, zakazywanie robienia notatek, zapisywanie do protokołu bez powodu nazwisk publiczności). Nie najlepiej wypadła ocena infrastruktury sądów. Raport jest dostępny w Internecie¹. (IS)

¹ Zob. http://courtwatch.pl/blog/2014/09/30/raport_2014/.

W tekście przedstawiono recenzję książki Apteczka prawna. Lex bez łez, pod red. K. Markiewicza, M. Szczocarz-Krysiak, Oddział Śląski Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, Katowice 2014.

Pomysł krzewienia przez prawników wiedzy o prawie wśród młodszych członków naszego społeczeństwa nie jest myślą nową. Każdy, kto począwszy od lat 90. minionego stulecia, poważnie brał pod uwagę możliwość podjęcia studiów humanistycznych, musiał zetknąć się z kompendium przygotowanym w poznańskim ośrodku naukowym pod kierunkiem prof. Sławomiry Wronkowskiej i prof. Marii Zmierczak¹. Pozycja ta wciąż stanowi dla młodzieży szkolnej pierwsze źródło elementarnych wiadomości z zakresu ustroju państwa oraz prawa karnego, cywilnego i rodzinnego. Można również przypomnieć, że w 2012 r. Drugi Kongres Prawników Wielkopolski odbył się pod hasłem, jak podnieść świadomość prawną młodych Polaków, a w przyjętej na jego zakończenie uchwale zauważono, że młodzi ludzie, wchodząc w dorosłe życie, mają niedostatecznie ukształtowaną wiedzę prawniczą, w związku z czym za konieczne uznano wspieranie wszelkich inicjatyw, które mogą zaradzić temu stanowi rzeczy². Trudno się z tym nie zgodzić.

Projekt, którego efektem finalnym jest recenzowana apteczka prawna, wychodzi naprzeciw istniejącym potrzebom i pod wieloma względami różni się od dotychczasowych działań podejmowanych na polu prawnej edukacji młodzieży. Nie decyduje o tym wyłącznie patronat, jaki roztoczyła nad nim I Prezes Sądu Najwyższego. ­Apteczka została stworzona przez osoby wywodzące się ze środowiska sędziów, doradców podatkowych, pracowników naukowych oraz studentów prawa i stanowi sumę doświadczeń zbieranych przez autorów w ramach prowadzonej od kilku lat akcji informacyjnej w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Od początku mogła być wobec tego pomyślana jako narzędzie edukacji praktycznej, które stara się sprostać oczekiwaniom swoich adresatów, i zarazem przedstawia obraz prawa w działaniu, które jest przydatne przy rozwiązywaniu podstawowych problemów życiowych, z jakimi spotyka się młody człowiek. Przyjęcie takiego podejścia zaowocowało publikacją, która jest bardzo oryginalna zarówno w swej treści, jak i w formie jej przekazu.

Apteczka prawna nie jest kolejnym leksykonem popularnych pojęć prawniczych. Prawo zostało w niej uwolnione od oficjalnego stylu, który nierzadko staje się skuteczną barierą komunikacyjną. W zamian za to autorzy zaproponowali ujęcie poruszanych problemów w sposób w pełni przystępny i przyjazny dla Czytelnika. W wyniku tego, w tekście znalazło się miejsce na przemawiające do wyobraźni zapożyczenia z polszczyzny potocznej, a nawet młodzieżowej gwary, jak również nie brakuje w nim – czego wymowną oznaką jest sam tytuł pracy wraz z podtytułem – gry słów i stwierdzeń zabarwionych humorystycznie, które jednak stosowane z umiarem i odpowiednim wyczuciem nie stwarzają wrażenia aby to, o czym się czyta, choćby w niewielkim stopniu miało być nie na serio. Dzięki temu lektura tekstu jest ciekawa oraz intrygująca i u każdego może wzbudzać zainteresowanie już od pierwszych akapitów, w odróżnieniu od innych książek, które są pisane przez prawników.

W apteczce w sposób, który odbiega od zwyczajowo spotykanych standardów, zostały także uporządkowane omawiane w niej zagadnienia. Cała materia została podzielona na dziewięć części. Pierwsza z nich nosi tytuł „Zawsze i wszędzie” i zawiera podstawowe informacje o miejscu człowieka w świecie prawa. Druga część „W domu i w rodzinie” objaśnia wszystkie istotne regulacje dotyczące relacji rodzinnych, a także opisuje główne zasady ustalania porządku dziedziczenia. W części trzeciej dotyczącej tego, „Jak zdobywać pieniądze” omawiane są zawiłości związane z zarobkowaniem oraz z pozyskiwaniem kapitału ze źródeł, które oferuje rynek. Część czwarta odsłania meandry wiedzy o podatkach, natomiast piąta jest poświęcona ubezpieczeniom majątkowym i społecznym, które zostały przedstawione jako środki eliminujące rozmaite ryzyka życiowe. W części szóstej „W sieci” zajęto się problemem korzystania z dobrodziejstw przestrzeni wirtualnej, w szczególności wiążących się z tym niebezpieczeństwem naruszenia cudzych praw autorskich lub dóbr osobistych. Część siódma „Na zakupach” zawiera zestaw podpowiedzi, jak uniknąć lub wybrnąć z niekorzystnych sytuacji, w które może uwikłać się każdy konsument towarów i usług. Część ósma pod wymownym tytułem „Na imprezie” obejmuje zbiór eklektycznych porad i informacji o tym, co można, a czego nie należy czynić spędzając czas wolny, oraz o konsekwencjach, które grożą, jeżeli dobra zabawa przekroczy ustalone granice. W ostatniej i najbardziej obszernej części „Kiedy pojawią się kłopoty” zostały zaprezentowane podstawowe reguły prawa karnego i odpowiedzialności odszkodowawczej, a ponadto w syntetyczny sposób scharakteryzowano przebieg postępowania karnego i cywilnego. Cały tekst kończy się przejrzystym indeksem rzeczowym.