1. Europejskie Stowarzyszenie Sędziów – „EA” w dniu 18.10.2024 r. na posiedzeniu w Kapsztadzie zostało ponownie poproszone przez Szwedzkie Stowarzyszenie Sędziów o rozważenie systemu wynagrodzeń sędziowskich w Szwecji.

2. Poinformowano, że w 2005 r. rząd szwedzki porzucił poprzedni system, w którym wynagrodzenia sędziów były ustalane zgodnie z opublikowaną skalą wynagrodzeń i wprowadził w jego miejsce system, w którym wynagrodzenia sędziów w Szwecji są ustalane indywidualnie. System ten nadal obowiązuje. Z zastrzeżeniem minimalnego poziomu wynagrodzenia, zwykle ustalanego przy mianowaniu sędziego, kwota, którą otrzymuje każdy sędzia, jest ustalana przez sędziego głównego lub prezesa sądu, w którym sędzia orzeka. Prowadzi to do sytuacji, że sędziowie orzekający w tym samym sądzie lub na tym samym szczeblu w hierarchii sądowej otrzymują różne wynagrodzenie (niezależnie od stażu pracy).

3. W niedawnej ankiecie przeprowadzonej przez Szwedzkie Stowarzyszenie Sędziów wielu sędziów zgłosiło, że z powodu systemu zindywidualizowanych wynagrodzeń odczuwali oni presję wywieraną ze strony sędziego głównego lub prezesa sądu odpowiedzialnego za podejmowanie decyzji w sprawie ich wynagrodzenia. Sędziowie uważają, że z powodu tego systemu nie cieszą się niezależnością w swojej pracy sądowej, którą powinni mieć. Niechętnie wyrażają poglądy sędziowskie, które mogą nie zgadzać się z poglądami danego sędziego głównego lub prezesa, lub podnoszą kwestie zarządzania sądem, w przypadku gdyby mogło to mieć negatywne odzwierciedlenie w przyszłych decyzjach dotyczących ich wynagrodzeń. Szwedzkie Stowarzyszenie Sędziów przez długi czas argumentowało, że system ten zagraża wewnętrznej niezawisłości sędziowskiej; w 2005 i 2007 r. EAJ przyjęło rezolucje o podobnej treści.

4. EAJ podziela i powtarza te obawy. System umożliwia i może promować różnice w wynagrodzeniach sędziów o równej pozycji, którzy wykonują takie same zadania przez taki sam okres sprawowania urzędu, które wynikają z nieprzejrzystych przesłanek i są podatne na wpływ, choćby podświadomy, osobistego faworyzowania. System ten może zatem naruszać niezawisłość sędziego w jego pracy orzeczniczej.

5. Obawy EAJ znajdują poparcie w międzynarodowych standardach niezawisłości sędziowskiej określonych w (a) Zaleceniu (2010) 12 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie „Sędziowie: niezawisłość, sprawność i odpowiedzialność”¹ (b) Powszechnej Karcie Sędziego² oraz (c) Europejskiej Karcie Ustawowych Zasad Dotyczących Sędziów³, które wyraźnie sprzeciwiają się powiązaniu wynagrodzenia sędziego z wynikami jego pracy sądowej. Takie powiązanie stwarza możliwość wywierania presji na sędziów, której celem lub skutkiem może być wpływanie na decyzje i zachowanie sędziego.

6. EAJ popiera również opinię Rady Konsultacyjnej Sędziów Europejskich, zgodnie z którą przy ustalaniu wynagrodzenia sędziego „zależność od wyników pracy sędziego może stwarzać trudności dla niezawisłości sędziów”⁴. Taki proces może w oczywisty sposób wpływać na zachowanie sędziów (ze szkodą dla stron w poszczególnych sprawach), a także zagrażać niezawisłości sędziowskiej⁵. Należy unikać stosowania indywidualnych ocen do ustalania wynagrodzenia i emerytury poszczególnych sędziów, ponieważ proces ten może w oczywisty sposób wpływać na zachowanie sędziów, a tym samym zagrażać niezawisłości sędziowskiej i interesom stron⁶.

7. W opinii EAJ wszystkie przepisy krajowe dotyczące wynagrodzeń sędziowskich oraz wszyscy urzędnicy i kierownicy rządów krajowych odpowiedzialni za ustalanie wynagrodzeń sędziowskich powinni zatem w pełni przestrzegać podstawowych i powszechnie uznanych zasad niezawisłości sędziowskiej.

W związku z tym EAJ ponownie wzywa szwedzki rząd do zastąpienia istniejącego systemu ustalania wynagrodzeń szwedzkich sędziów systemem, który w pełni wyklucza jakikolwiek możliwy wpływ na niezawisłość sędziowską zgodnie z ugruntowanymi standardami międzynarodowymi.

1 Rekomendacja CM (2010) 12 w sprawie sędziów: Niezawisłość, skuteczność i odpowiedzialność, art. 55–55 2 Powszechna Karta Sędziego, art. 8-1 ust. 2 3 Europejska Karta Ustawowych Zasad Dotyczących Sędziów, art. 6, ust. 6.1 i 6.2 4 Opinia CCJE 17(2014) w sprawie oceny pracy sędziów i poszanowania niezawisłości sędziowskiej, ust. 28 5 Ibid ust. 46 6 Ibid wnioski 13.

¹ Rekomendacja CM (2010) 12 w sprawie sędziów: Niezawisłość, skuteczność i odpowiedzialność, art. 55-55.

² Powszechna Karta Sędziego, art. 8-1 ust. 2.

³ Europejska Karta Ustawowych Zasad Dotyczących Sędziów, art. 6, ust. 6.1 i 6.2.

⁴ Opinia CCJE 17(2014) w sprawie oceny pracy sędziów i poszanowania niezawisłości sędziowskiej, ust. 28.

⁵ Ibid ust. 46.

⁶ Ibid wnioski 13

Na posiedzeniu w Kapsztadzie w dniu 18.10.2024 r. Europejskie Stowarzyszenie Sędziów (EAJ) odnotowało z wielkim rozczarowaniem i zaniepokojeniem, że jego rezolucja przyjęta na posiedzeniu w Atenach w dniu 2.6.2023 r. oraz pismo z 14.7.2023 r., dotyczące niewłaściwego stosowania procedur dyscyplinarnych wobec sędziów, nie przyniosły żadnej poprawy stanu rzeczy, który doprowadził do przyjęcia rezolucji i pisma. W rzeczywistości EAJ został poinformowany, że sprawy uległy dalszemu pogorszeniu. Dlatego EAJ przypomina, że:

– jest naruszeniem niezawisłości sędziów i podważa rządy prawa sytuacja, jeżeli w postępowaniach dyscyplinarnych prawa proceduralne danego sędziego nie są w pełni przestrzegane;

– jest naruszeniem niezawisłości sędziów i praworządności wykorzystywanie mediów i mediów społecznościowych przez osoby sprawujące urząd sędziego do publicznego zgłaszania zarzutów wobec sędziów w celu wszczęcia postępowania dyscyplinarnego;

– jest naruszeniem niezawisłości sędziów i praworząd­ności sytuacja, w której osoby wszczynające postępowania ­dyscyplinarne bezpośrednio lub pośrednio wpływają na osoby podejmujące decyzje w tych postępowaniach;

– jest naruszeniem niezawisłości sędziów i praworządności dokonywanie oceny sędziów przez organ, w którym większość stanowią osoby niebędące sędziami;

– jest naruszeniem niezawisłości sędziów i praworządności wywieranie stałej presji na sędziów poprzez zbyt częste cykle oceny i nadmiernie rozbudowane systemy sprawozdawczości.

W związku z tym EAJ:

– oczekuje, że władze Armenii powstrzymają się od takich środków;

– zachęca właściwe organy Rady Europy i inne organy upoważnione do śledzenia rozwoju sytuacji w Armenii do wywierania nacisku na poprawę sytuacji i

– oczekuje, że zalecenia Komisji Weneckiej dotyczące procedur oceny i dyscyplinarnych będą przestrzegane i nie będą obchodzone.

Po rozpatrzeniu w dniu 18.10.2024 r. na posiedzeniu w Kapsztadzie Europejskie Stowarzyszenie Sędziów (EAJ) wyraża poważne zaniepokojenie faktem, że Najwyższa Rada Sądownictwa Bułgarii do tej pory nie uwzględniła jeszcze warunków wyrażonych w oświadczeniu wydanym przez EAJ na posiedzeniu w dniu 2.6.2023 r. w Atenach. W oświadczeniu tym EAJ podkreśliło potrzebę wprowadzenia bezpiecznego i przejrzystego elektronicznego systemu głosowania przed kolejnymi wyborami sędziów do tego organu. W oświadczeniu tym EAJ, po odnotowaniu niedociągnięć w elektronicznym systemie głosowania, podkreśliło potrzebę wprowadzenia bezpiecznego i przejrzystego elektronicznego systemu głosowania przed kolejnymi wyborami sędziowskich członków Rady.

EAJ rozumie, że po niepowodzeniu reformy konstytucyjnej z 2023 r., która przewidywała, że większość członków Najwyższej Rady Sądownictwa będą stanowić sędziowie wybierani przez swoich sędziów, nowa tura wyborów do Rady jest w toku i jest przygotowywana. Jest zatem wysoce niepokojące, że kwestie dotyczące bezpieczeństwa i integralności elektronicznego systemu głosowania nie zostały ani zbadane, ani naprawione.

Co więcej, jak rozumie EAJ, od czasu wydania w Atenach oświadczenia w tej sprawie, w Najwyższej Radzie Sądownictwa nie odbyła się żadna debata na ten temat.

W związku z tym EAJ wzywa Najwyższą Radę Sądownictwa do pilnej aktualizacji elektronicznego systemu głosowania w ramach otwartej i przejrzystej procedury, umożliwiającej niezależną kontrolę, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i integralności każdego systemu wykorzystywanego do głosowania przez sędziów. EAJ zwraca się również do Rady, aby nie przeprowadzała żadnych wyborów przed pełnym wdrożeniem systemu, który okaże się niezawodny, bezpieczny i zdolny do zapewnienia tajności głosowania.

EAJ zachęca również Komisję Europejską, która nadal nadzoruje kilka projektów korzystających z finansowania UE, do zbadania tej sprawy i podjęcia szybkich działań zgodnie z art. 19 ust. 1 zd. 2 TUE w celu zapewnienia skutecznego elektronicznego procesu głosowania, który da sędziom pewność, że ich głos nie zostanie zmanipulowany ani ujawniony innym osobom bez ich zgody.

EAJ oczekuje, że Komisja Europejska jako strażnik traktatów zastosuje wszelkie niezbędne środki, jeśli odpowiednia reforma systemu głosowania w opisany sposób nie zostanie przyjęta i wdrożona bez dalszej zwłoki.

„Czasy się zmieniają”
Bob Dylan (1965), laureat Nagrody Nobla

Ludzka natura ma tendencję do refleksji i wspominania tego, co wydarzyło się w ich życiu osobistym. Z czasem przekłada się to na nostalgię za „tym, co było kiedyś”. Jest to prawdopodobnie największe złudzenie, na jakie podatne są istoty ludzkie, ponieważ ignoruje ono jedyną prawdziwą zasadę Wszechświata: zmianę. W rzeczywistości prawdopodobnie widzimy te rzeczy przez pryzmat tego kim jesteśmy¹. A zatem możemy nawet nie widzieć ich takimi, jakimi były „wtedy”, bo zależy to od naszych własnych doświadczeń życiowych. W rzeczywistości, jak zauważono: „Są tacy, którzy patrzą na rzeczy takimi, jakimi są i pytają dlaczego? Ja marzę o rzeczach, których nigdy nie było i pytam, dlaczego nie?”². Systemowe zmiany otaczającego nas świata jakie zaszły w ciągu ostatnich kilku lat, od ekonomii po COVID, stworzyły poczucie oderwania się od naszych zbiorowych „korzeni”. Na poziomie społecznym analogią byłoby wyobrażenie sobie destrukcyjnego wpływu na populację farmy mrówek, która została wywrócona do góry nogami, tak że mrówki muszą zacząć od nowa w tworzeniu swojego środowiska³. Przychodzi na myśl słowo „restrukturyzacja”, a społeczeństwo może być w trakcie wymyślania na nowo tego, co uważamy za byłe.

Dodatkowym czynnikiem jest przekonanie, że czas płynie bardzo szybko. W rzeczywistości, z perspektywy widza, czas płynie w tym samym tempie, co zawsze. Ważne jest to, że tempo zmian jest niezależne od pozornego tempa upływu czasu. Co więcej, paradygmat poznania 4E (Embodied, Embedded, Enacted lub Extended – wcielony w życie, osadzony w realiach, wprowadzony w życie lub rozszerzony) wzmacnia ten proces poprzez uwzględnienie aspektów środowiskowych w indywidualnej percepcji tego, co się wokół nas dzieje⁴. Może to prowadzić do poczucia pilności, które może zastąpić racjonalne podejmowanie decyzji w procesie „restrukturyzacji”.

W drugiej połowie XX w. świat zgodnie dążył do innowacji technologicznych w dziedzinach, które koncentrowały się na rozwiązaniach inżynieryjnych różnych problemów takich jak loty kosmiczne i nieprzywierające naczynia kuchenne. Dążenie to nie było ograniczone przez granic narodowych lub polityk, ale był napędzany częściowo przez ekonomię, a częściowo przez zimnowojenną politykę, ani nie towarzyszyły mu żadne znaczące innowacje społeczne. Jednocześnie rozwój technologii wpłynął na ludzkość w takich kwestiach, jak leczenie chorób, z których niektóre istniały od wieków, a niektóre, takie jak AIDS, były zupełnie nowe.

Jako całość, okres ten reprezentuje coś, co można nazwać rewolucją technologiczną/cyfrową. Był to do pewnego stopnia okres, w którym dążenie do celu było celem samym w sobie i nie dotyczyło długoterminowych wyników ani możliwych konsekwencji⁵. Pod pewnymi względami można to porównać do psa, który goni samochód, ponieważ pojawia się pytanie: „Co pies zrobi z samochodem, jeśli go złapie?” Do pewnego stopnia „pies” faktycznie złapał „samochód”, a rewolucja technologiczna/cyfrowa przekształciła się w rewolucję postindustrialną. Rzeczywistość XXI w. pokazuje ten dylemat dość wyraźnie w synergicznym społecznym zderzeniu innowacji technologicznych ze sztuką i naukami humanistycznymi.

Filozoficzny wpływ tej kolizji podsumowuje słowo „cyber-etyka”. Definiuje się ją jako relację między systemami etycznymi i prawnymi, które zostały opracowane, aby służyć ludzkości od czasów starożytnych do współczesności, wyrażonymi w naszych filozoficznych i etycznych systemach myślenia, w przeciwieństwie do zdolności technologii komputerowej do działania poza tymi konwencjami niemal bez ograniczeń⁶. Zasadniczo problem cyber-etyczny został przyspieszony przez tempo innowacji technologicznych, którym nie towarzyszą innowacyjne zmiany w strukturze społecznej. W rezultacie wpływ ten nie ogranicza się jedynie do upływu czasu, ale wydaje się również rozszerzać swój zakres społeczny.

Na poziomie społecznym, ekspansja rejestrowania informacji, czasami określana jako „Big Data”, podobnie doprowadziła do subtelnej zmiany w codziennej działalności wielu zawodów⁷. Rzeczywiście, zauważono, że „przeszliśmy od epoki bogatej w znaczenia, ale ubogiej w dane, do epoki bogatej w dane, ale ubogiej w znaczenia… [Jest to rewolucja epistemologiczna równie fundamentalna jak rewolucja kopernikańska]”⁸.

Sędziowie na Tajwanie zaczęli badać i wykorzystywać sztuczną inteligencję (AI), ale jej wdrażanie na pełną skalę jest wciąż w powijakach. Sztuczna inteligencja może usprawnić zadania administracyjne, pozwalając sędziom bardziej skupić się na złożonym rozumowaniu prawnym. Sztuczna inteligencja może również pomóc w utrzymaniu spójności interpretacji prawnych i zmniejszeniu ludzkich uprzedzeń. Co więcej, lepszy dostęp do systemów informacji prawnej i precedensów może poprawić ogólną jakość decyzji sądowych. Istnieje jednak ryzyko, że sędziowie będą w zbyt dużym stopniu polegać na sztucznej inteligencji, potencjalnie podważając ludzki osąd i dyskrecjonalną władzę sędziów. Ponadto, jeśli systemy sztucznej inteligencji są szkolone na podstawie stronniczych lub nieobiektywnych danych, mogą one utrwalać lub nawet nasilać istniejące uprzedzenia. Powinniśmy więc korzystać ze sztucznej inteligencji ostrożnie i mądrze. Niniejszy esej ma na celu zilustrowanie wykorzystania sztucznej inteligencji i jej wpływu na tajwański system sądowniczy, a także omówienie wysiłków zmierzających do uregulowania wykorzystania sztucznej inteligencji przez Judicial Yuan, organ odpowiedzialny za politykę administracji sądowej.

I. Wykorzystanie technologii AI w tajwańskim sądzie

W tajwańskim systemie sądowniczym sztuczna inteligencja jest wykorzystywana przede wszystkim do zadań takich jak rozpoznawanie mowy w języku mandaryńskim, inteligentny system analizy czynników wpływających na wymiar kary, analiza dokumentacji elektronicznej i inteligentny chatbot obsługi klienta, a nie do podejmowania decyzji sądowych. Celem jest poprawa wydajności i zmniejszenie obciążenia sędziów. Wykorzystanie sztucznej inteligencji w tajwańskim systemie sądowniczym przedstawia się następująco:

1. Rozpoznawanie mowy mandaryńskiej

1.1. Rozpoznawanie mowy mandaryńskiej dla transkrypcji sądowych

System ten wykorzystuje najnowszą technologię sztucznej inteligencji przy użyciu głębokich sieci neuronowych (DNN). Wykorzystuje silnik rozpoznawania mowy oraz modele opracowane i przeszkolone na specjalistycznym korpusie prawnym zawierającym dużą liczbę publicznie dostępnych wyroków i danych transkrypcji. Pozwala to każdemu uczestnikowi postępowania sądowego (w tym sędziom, sędziom obywatelskim, prokuratorom, prawnikom, pozwanym, powodom i świadkom) na transkrypcję ich wypowiedzi i opinii w czasie rzeczywistym poprzez konwersję mowy na tekst. Dzięki wysokiej dokładności rozpoznawania, system ten zmniejsza potrzebę ręcznej transkrypcji, oszczędza czas sądu i zwiększa wydajność postępowań sądowych.

1.2. Oprogramowanie do wprowadzania mowy offline

System ten wykorzystuje silnik rozpoznawania mowy i modele, które umożliwiają sędziom, urzędnikom lub asystentom płynne wprowadzanie mowy na laptopach, tabletach lub komputerach stacjonarnych bez konieczności połączenia z Internetem. Wykorzystanie mowy do sporządzania wyroków lub innych dokumentów poprawia wydajność pracy i zmniejsza liczbę przypadków chorób zawodowych spowodowanych długotrwałym pisaniem na klawiaturze.

1.3. Rozszerzenie poleceń głosowych dla wprowadzania mowy w trybie offline

Funkcja ta stanowi rozszerzenie oprogramowania do wprowadzania mowy w trybie offline, umożliwiając sędziom korzystanie z poleceń głosowych do obsługi systemów wyszukiwania informacji prawnych (wyszukiwanie wyroków, ustaw) oraz do przeglądania lub wyświetlania elektronicznych akt sprawy.

1.4. Rozpoznawanie mowy w języku mandaryńskim na potrzeby rozpraw sądowych

System ten wykorzystuje technologię zamiany mowy na tekst, aby zaspokoić potrzebę transkrypcji nagrań z posiedzeń lub rozpraw w sądach.

Stowarzyszenie Sędiów Polskich IUSTITIA jest członkiem IAJ, założonego w Austrii w 1953 roku, jako międzynarodowa organizacja narodowych stowarzyszeń sędziów z pięciu kontynentów. Głównym celem IAJ jest obrona niezależności sądownictwa, które jest niezbędne dla sprawowania wymiaru sprawiedliwości oraz gwarancji praw człowieka i podstawowych wolności. IAJ składa się ze stowarzyszeń z 96 krajów na całym świecie. Składa się z czterech Grup Regionalnych: Europejskiego Stowarzyszenia Sędziów (EAJ), które zrzesza stowarzyszenia z 44 krajów, Grupy Iberoamerykańskiej (IBA), zrzeszającą stowarzyszenia z 18 krajów, Grupy Afrykańskiej, ze stowarzyszeniami z 20 krajów oraz grupy Azji, Ameryki Północnej i Oceanii (ANAO) ze stowarzyszeniami z 14 krajów IUSTITIA jest członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Sędziów.

UIM-IAJ nadal ma miejsce doradcze w Organizacji Narodów Zjednoczonych i Radzie Europy.

W dniach od 18–22.10.2024 r. w Kapsztadzie w Republice Południowej Afryki odbyło się spotkanie delegatów stowarzyszeń sędziowskich – członków IAJ. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Stowarzyszenia Sędziów Polskich „IUSTITIA” – Prezes Zarządu Krystian Markiewicz, Dorota Zabłudowska – członek Zarządu oraz Tomasz Posłuszny – przewodniczący zespołu międzynarodowego stowarzyszenia.

Obrady plenarne otworzył sędzia Neelan Karikan – prezes Stowarzyszenia Sędziów Magistratów RPA (JOASA). Powitalne przemówienia wygłosili również sędziowie: JP Smith – przewodniczący komitetu organizacyjnego, L. Unuvar – prezes sądu magistrackiego w Kapsztadzie, który przedstawił historię JOASA, Le Grange – wiceprezes Sądu Prowincji Przylądkowej Zachodniej, Duro Sessa – Prezes IAJ, prof. Giacono Oberto – sekretarz Generalny IAJ. Za pośrednictwem łącza internetowego głos zabrała Thembisile Simelane – Minister Sprawiedliwości. Ostatnim z mówców był MML Maya – Prezes Sądu Najwyższego RPA.

Następnie rozpoczęły się posiedzenia Grup Regionalnych –Europejskiego Stowarzyszenia Sędziów (EAJ), Iberoamerykańskiej Grupy Regionalnej, Afrykańskiej Grupy Regionalnej, Grupy Regionalnej Azji, Ameryki Północnej i Oceanii.

Podczas posiedzenia EAJ podziękowano IUSTITII za zorganizowanie kwietniowego spotkania EAJ, które odbyło się w Warszawie w kwietniu tego roku. Następnie poruszono szereg problemów lokalnych, jakie trapią sędziów w różnych krajach członkowskich, i tak:

– Sędziowie ze Szwecji – po raz kolejny przedstawili informację, iż od blisko 20 lat ich wynagrodzenia ustalane są arbitralnie przez prezesów sądów, co może rodzić potencjalne zagrożenie niezawisłości sędziów;

– Sędziowie ze Słowenii przedstawili aktualną informację o orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzającego, iż utrzymujący się przez kilka lat stan braku podwyżek wynagrodzeń stanowił naruszenie trójpodziału i równowagi władz. Orzeczenie skutkuje 50% wzrostem wynagrodzeń sędziów w Słowenii;

– przedstawiciel Armenii poinformował o aktualnych działaniach Ministerstwa Sprawiedliwości i Najwyższej Rady Sądownictwa Armenii, skutkujących usuwaniem z urzędu sędziów, którzy stają w obronie niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Przedstawił również informację o biegu postępowań zainicjowanych odwołaniami wnoszonymi do ETPCz w Strasburgu;

– koledzy z Bułgarii przestawili informację dotyczącą zaistniałych nieprawidłowości przy wyborach sędziów do rady sądownictwa przeprowadzanych drogą elektroniczną, które skutkowały unieważnieniem głosowania i brakiem wyboru sędziów – członków bułgarskiej rady sądownictwa.